Dağıstan Muxtar Respublikası Qafqazın şimalında Rusiya Federasiyasının tərkibində və Rusiyanın cənubunda yerləşən muxtar respublikadır. Paytaxtı Mahaçqala olan bu respublikanın ikinci böyük şəhəri Dərbənddir. Dağıstanda qumuq, noqay, Azərbaycan türkü və Qafqaz türkmənləri kimi 20 faizdən çox türk olduğu halda, türklərlə qohum olan avarların əhalisi 30 faiz civarındadır. Bunlardan başqa bu muxtar respublikada ruslar, ləzgilər, çeçenlər kimi müxtəlif ünsürlər də yaşayır. Dağıstanda qüvvədə olan rəsmi dillər araşdırıldıqda, bunların etnik qazan olduğu təsdiqlənir.
Dağıstan xaricdən Azərbaycan, Gürcüstan və Xəzər dənizi, daxildən isə Şimali Qafqaz, Kalmıkiya və Çeçenistan Muxtar Respublikası ilə həmsərhəddir. Mövzunu bu təriflə başlamağımızın səbəbi radikal terror qruplaşmalarının Dağıstanda yer tapmaq imkanının olduğunu vurğulamaq və onların tranzit marşrutu yarada biləcəyini ortaya qoymaq idi. Onu da xatırlamaq lazımdır ki, Dərbənd xətti Rusiyanın mühüm ticarət yoludur. Lakin bu zəmin nə qədər mövcud olsa da, bu terror hadisəsini təkcə buradakı əhalinin keyfiyyətinə bağlamaq və ya qonşu ölkələrdən sızaraq həyata keçirilən aksiya kimi qiymətləndirmək düzgün deyil.
Çünki Rusiya prezidenti Vladimir Putinin öz coğrafiyasında güc tətbiq edərək, Rusiyanı sabitləşdirmək cəhdi və ya Avrasiya coğrafiyasında Çar Rusiyası və Sovet Rusiyasının tarixi keçmişinə istinad edərək, “Hegemon Sabitlik Nəzəriyyəsi”nə uyğun olaraq Rusiya Federasiyasından ayrılan ərazilərə müdaxilə etməsi müəyyən dərəcədə dolayısı ilə qəbul edilirdi. Hətta Krımın ilhaqı və beynəlxalq hüquq normalarına zidd olaraq həyata keçirilən referendum və ilhaq cəhdləri də ciddi reaksiya ilə qarşılanmayıb.
Lakin Avropaya qarşı ekspansionist yanaşmalar, Ukraynadan başlayan və Moldova, Litva, Latviya və Estoniyadan ərazi tələblərinə çevrilən təşəbbüslər, Şərq və Cənubi Çin dənizlərində hərəkətlilik, Arktika bölgəsində hərbi güclənmə, Amerika qitəsindəki addımlar Rusiyanın qlobal sabitliyin astanasını keçdiyini göstərən elementlərdir. Rusiyanın hibrid döyüş xarakterli bir hücumla, hətta hücumlarla qarşı-qarşıya qalmasının fonunu burada qaxtarmaq lazımdır.
Bu baxımdan beynəlxalq səviyyədə fəaliyyət göstərə bilən və müxtəlif terror aparatlarından istifadə edə bilən kəşfiyyat təşkilatları artıq məhdudlaşdırılıb. Rusiya kəşfiyyat təşkilatının Dağıstan vilayəti üzrə rəis müavini bir neçə gün əvvəl görüş keçirərək, oradakı təhlükə gözləntisini əslində deşifrə edib. Lakin onların bu təhlükənin qarşısının alınması ilə bağlı kifayət qədər məlumatı olmadığı açıqdır. Bu mövzuda ilk ağla gələn təşkilat Rusiyada oxşar terror aktları törədən İŞİD və ona bağlı qruplardır. Bundan əlavə, Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin (FTX) rəis müavininin Mahaçqala görüşündə verdiyi İŞİD qiymətləndirməsi və İŞİD üzvlərinə qarşı əməliyyat da xatırlanmalıdır.
Dağıstan Muxtar Respublikasının rəhbəri Sergey Məlikovun müharibənin onların evlərinə gəldiyi və bunun arxasında duran qüvvələrin bəlli olması ilə bağlı ilk açıqlamaları Rusiyanın da hadisəyə bu prizmadan yanaşdığını göstərir. Burada vurğulanmalı olan digər mühüm detal isə kilsə ilə yanaşı sinaqoqun da hədəfə alınmasıdır. Bu inkişaf, şübhəsiz ki, Qərb ictimai rəyinin İsraillə problemli münasibətlərinin bərpasına töhfə verəcək.
Rusiya Ukraynadakı müharibə səbəbindən daxili asayişi qorumaqda çətinlik çəkir?
Rusiyanın ölkə daxilində ictimai asayişi aradan qaldırmağı hədəfləyən gücə əsaslanan yanaşması və ya Sovet coğrafiyasına qarşı hegemon kimliklə hərəkət etmək istəyi və böyük gücə çevrilmək əzmi “Maskirovka” doktrinasının tələbləri çərçivəsində yeni müstəviyə keçməsəydi, dolayısı ilə də olsa qəbul edilə bilərdi. Lakin Rusiyanın “Maskirovka” doktrinasına fərqli yanaşması və bunun üçün tarixi zəmin yaratmaq cəhdləri ciddi problemlərin xəbərçisi olub. Rusiya siyasi tarixində “Ana şəhər” kimi tanınan Kiyevin bombalanması rus xalqı arasında böyük reaksiya ilə qarşılandı.
Bundan əlavə, hər bir Rusiya bölgəsinə sahiblik iddiası cəhdləri Rusiya xalqının əhəmiyyətli bir hissəsi tərəfindən riskli kimi təsvir edilib. Bu baxımdan Rusiyanın Belarus astanası, ona nəzarət etmək istəyi və ya Qara dənizdə daimi qalmaq yanaşması məlum idi və sərhədləri aşmadığı halda qəribə sayılmırdı.
Ancaq bunun ölçüsü Ukrayna, Moldova, Latviya, Litva, Estoniya vasitəsilə Mərkəzi Avropanı, Arktika regionu vasitəsilə Şimali Avropanı, Amerikanı, Afrikanı və Asiya-Sakit okeanda digər müttəfiqləri təhdid edən ölçüyə çatdığından Rusiya üçün mövcud vəziyyətdə risk səviyyəsi artmış vəziyyətdədir.
Rusiyada terror aktları niyə artıb?
Bjezinski Avrasiyanı qlobal güclərin öz maraqlarına çatmaq üçün hərəkət etdikləri şahmat taxtasına bənzədir. Duqin isə Rusiyanın şərq və ya qərb ölkəsi olmadığını, Avrasiya ölkəsi olduğunu və onun Moskvada qurulması lazım olduğunu vurğulayır. Yəni Rusiyanın dayanmalı olduğu həddə işarə edilir və əks halda ciddi nəticələrin ola biləcəyi xatırladılır. Rusiyanın öz coğrafiyası kimi qəbul etdiyi Avrasiyada Asiya-Sakit okeandan Arktika regionuna, Amerikadan Avropaya, hətta Afrikaya müdaxilələr nəticəsində, Bjezinskinin dediyi kimi, geosiyasi gedişlərin qarşısını almaq çox çətindir.
Bundan əlavə, Rusiya bir çox ölkədə “Vaqner”dən istifadə edir, çünki Sovet İttifaqı dövründə olduğu kimi FTX-dən KQB kimi beynəlxalq səviyyədə istifadə edə bilmir. Təbii ki, bu təşəbbüslər Rusiyanı beynəlxalq sistem qarşısında çətin vəziyyətə salıb.
Sevinc Əliyeva
Ordu.az
