Ermənistan Silahlı Qüvvələri əsasən hakim yüksəkliklərdə mövqelərdə möhkəmləniblər. Lakin şəxsi heyət, texnika və müasir silah sistemləri baxımından Azərbaycan Ordusundan geri qaldıqlarını özləri də etiraf edirlər. Belə olan halda hərbi-kriminal rejim hər zaman Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hücumlarına hazır olmaq üçün bəzi dövlətlərin döyüş təcrübəsini araşdırır. Əsas məqsəd müdafiə döyüşündə rəqibin üstün qüvvələrinə maksimum itki vermək, ehtiyatların döyüşə daxil edilməsini əngəlləməklə hücum əməliyyat planlarının pozulmasından ibarət idi.

Belə bir təcrübə İsrail tərəfindən Colan yüksəkliklərində Suriyanın hücumlarını önləmək üçün də istifadə edilib. Bu təcrübəni əsas götürən düşmən ordusu uzunmüddətli müdafiə və mühəndis istehkam qurğularının inşaatını sürətləndirir, 1- ci və 2- ci eşalon hərbi hissələri arasında əlaqə yolları şəbəkəsini genişləndirirdi. Ümumqoşun ehtiyatların ön xətt birləşmələrinə çıxışını təmin edən marşrutların, açılma hüdudlarının mühəndis təminatı həyata keçirilirdi. Müdafiənin davamlılığını təmin etmək üçün əsas diqqət həm tank bölmələrinin, həm də ayrı-ayrı tankların hakim mövqelərdə yerləşdirilməsinə yönəldilirdi. Çoxsaylı səngərlər texnikanın çevik şəkildə mövqe dəyişməsinə imkan verirdi. Yenidən əvvəlki mövqelərə qayıdaraq manevr imkanlarından yaralanmağı planlaşdırılırdı. Ön xəttə çox sayda DZRK və ZRK yerləşdirən düşmən ordusu aviasiyadan müdafiə olunmağı prioritet sayırdı.

İsrailin strateji müdafiə planı qəbul edilsə də, digər taktiki və döyüş təminatı məsələləri Rusiyanın nizamnamələrinə uyğun olaraq yerinə yetirilirdi. Qısası Ermənistan "Ohanyan" xəttini möhkəmləndirməklə "mövqe müdafiəsi" metodundan istifadə edərək Azərbaycanın əsas zərbə istiqamətini müəyyən etməyə və ona ilk həmlədəcə maksimum itki verməyə hazırlaşırdı. "Manevr müdafiəsi" qətiyyətlə rədd edilirdi.

Əslində 2000-ci ilə qədər Ordumuzun əməliyyat planlarında düşmən mövqelərini aviasiyanın, artilleriyanın tank və BMP-lərin atəş dəstəyilə motoatıcı bölmələrin hücumu ilə, hər müdafiə mövqeyini ardıcıl olaraq ələ keçirməklə bağlı tədbirlər mövcud idi. 2000-ci ildə rəsmi Bakının münaqişənin həlli istiqamətində qəbul etdiyi strtegiya və ümumilikdə hərbi doktrina kökündən dəyişdirildi. Kiçik yüksəkliklər və mövqelər uğrunda düşmən üzərinə mərhələli hücum əməliyyatlarında mümkün itkilərin minimuma endirilməsi məqsədilə digər bir metoddan istifadə etmək qərara alındı. Yeni strategiya, düşməni bütün müdafiə zolağının dərinliyində maksimum zərərlərə məruz qoymaqdan, 1-ci eşalon ilə 2-ci eşalon, ehtiyat və təminat hərbi hissələrini bir-birindən izolyasiya edərək onları ayrı-ayrılıqda məhv etməkdən ibarət idi.

Qarşıda duran hücum əməliyyatlarının təminatını həyata keçirmək məqsədilə Azərbaycan Rusiyadan, İsraildən, Türkiyədən və Pakistandan müxtəlif çeşiddə yeni silah-sursat və texnikaların tədarük edilməsini sürətləndirirdi. Bu yeni silahlar arasında Rusiyadan alınan T-90 tankları, BMP-3 piyadaların döyüş maşınları, BRT- 82 daşıyıcıları, "Smerç" və "Uraqan" reaktiv yaylım atəş sistemləri, MSTA-S uzaq mənzilli özüyeriyən haubitsaları, 120 mm 2S31 "Vena" yarım-avtomatik yivli top-haubitsa-minaatan funksiyalarını özündə birləşdirən multi funksional artilleriya qurğuları və TOS-1A "Solntsepyok" ağır odsaçan sistemləri, İsrailin artilleriya sistemləri, "Spayk" TƏİRK, "Orbiter", "Aerostar" üçün aparatları, "Harop" və ya "gəzən sursat" adlandırılan PUA-ları, Türkiyənin uzaq mənzilli artilleriya sistemləri və s. yer alırdı. Azərbaycanın müdafiə sənayesi də yeni istehsal etdiyi yüzlərlə müxtəlif silah-sursat və təchizat vasitələrinin döyüşdə tətbiqini səbirsizliklə gözləyirdi.

Bu silahların tətbiqi ilə bağlı təlimlərdən yayımlanan görüntülərdə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin zirehli texnikalardan hərəkətli atəş nöqtələri kimi istifadə edərək düşmən mövqelərini tək fuqas tipli mərmiləri ilə deyil, eyni zamanda tahkların idarəolunan raketlərinin və TƏİRK köməyi ilə təmizləməyi planlaşdırdığı məlum olurdu.

İndi isə keçək Ordumuzun vuran urəyi Xüsusi Təyinatlı Qüvvələrə. Daim rəhbərliyin diqqət mərkəzində olan XTQ davamlı olaraq yeni helikopter, silah, sursat, rabitə, mühafizə və gecə görmə cihazları ilə təmin olunur. Komandolarımızın təlimlərdə əsas vəzifələri gecə hücumu ilə düşmən mövqelərini ələ keçirmək və artilleriyanın atəşini nizamlamaqdan ibarət idi. Onların vəzifələri mövqeləri ələ keçirməklə məhdudlaşmırdı, onlar artilleriya və aviasiyanın dəstəyi ilə əsas qüvvələrin həmin mövqeləri ələ keçirməsinə qədər müdafiə olunmalı idi. Bu vəzifələr XTQ, artilleriya və pilot heyətləri ilə daim təlimlərdə yüksək səviyədə işlənilirdi.

Aprel hadisələri labüd idi. Birincisi, 24 illik işğal faktı yetərlidir ki, belə aprellər davamlı olaraq təkrarlansın. İkincisi, dayanmadan öz torpaqlarımızdan özümüzə qarşı düşmən tərəfindən atəşkəsin pozulması nəticəsində mülki əhalimizin, xüsusilə azyaşlı uşaqların həyatını itirməsi və nəhayət düşmən ölkə rəhbərliyinin sərsəm, təxribatçı açıqlamaları fonunda baş verənlər qəbulolunmaz idi. Digər tərəfdən isə dünya ictimaiyyətinin azyaşlı uşaqların ölümünə və 24 illik işğal faktına laqeyd qalması, işğalçıların mövqelərimizə həmlə etmək cəhdi rəsmi Bakının səbr kasasını daşırdı. İstənilən müharibədə olduğu kimi burada da ən ağır yükün XTQ-nin uzərinə düşməsi heç də təəccüblü deyil.

2016-cı il aprelin 1-dən 2-nə keçən gecə komandolarımız düşmənin təxribatçı fəaliyyətlərinə cavab olaraq, bir həmlə ilə rəqibin mövqelərini ələ keçirdilər. Ehtiyat hərbi birləşmələrimiz və artilleya hissələrimiz dərhal ehtiyat mövqelərə çıxarıldılar. Motoatıcı bölmələr müxtəlif istiqamətləndən hücuma keçərək düşmənə yarılan istiqamətdə əlavə qüvvələr cəmləşdirməyə imkan vermədilər. Müasir silah sitemlərindən istifadə əks tərəfdə əsl xaosa səbəb oldu. 25 illik strateji yüksəkliklərdəki müdafiə bir neçə saat içində darmadağın edildi. Artilleriya qoşunlarımız düşmənin ehtiyat birliklərini dərinlikdən ön xəttə çıxarmasına imkan verməyən güclü bir qruplaşma yarada bildilər. "Harop" zərbə PUA-ları idarəetmə məntəqələrini, "Spayk" TƏİRK isə dəqiq zərbələrlə döyüşdə iştirak edə biləcək zirehli tank vasitələrini səngərlərdə məhv etdilər. Düşmən sonrakı günlər ərzində bir neçə dəfə əks-hücum etmək üçün cəhd etsə də, itkilər verərək geri çəkilməli oldu. Azərbaycan Ordusunun qisa müddətli əməliyyatı nəticəsində düşmən ağır məğlubiyyətə uğradıldı, Füzuli, Cəbrayıl və Ağdərə rayonlarının işğal altındakı ərazilərinin 2000 hektardan çox hissəsini azad edildi. Həmçinin minlərlə hektar ərazi Azərbaycan Ordusunun tam nəzarətinə keçdi. Azərbaycan Ordusu tarixdə ilk dəfə gəzən sürsatlardan döyüşdə həm istifadə edən, həm də uğur qazanan ölkə kimi tarixə düşdü. Rəsmi məlumatlara görə, düşmən tərəfi itirdiyi ərazilərlə birgə 30-a qədər zirehli və zirehsiz texnika, 25-ə qədər artilleriya qurğusu və 320 nəfər canlı qüvvəsini itirdi. Artıq Ermənistanın məğlub olduğunu və əks hücumlarının fayda verməyəcəyini görən havadarları Azərbaycanı atəşkəsə razı salmaq üçün ciddi fəaliyyətə başladılar. Atəşkəs barədə razılıq əldə olundu.

2016-cı il aprelin 19-da Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin müvafiq sərəncamları ilə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin apel əməliyyatlarında fərqlənən 3 üzvü Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı, 7 üzvü "Azərbaycan Bayrağı" ordeni, 1 üzvü 2-ci dərəcəli və 4 üzvü 3-cü dərəcəli "Vətənə xidmətə görə" ordeni, 19 üzvü "Vətən uğrunda" medalı, 43 üzvü "İgidliyə görə" medalı, 45 üzvü "Hərbi xidmətlərə görə" medalı, 2 üzvü "general-mayor" ali hərbi rütbəsi ilə mükafatlandırıldı. 3 Milli Qəhrəmandan ikisinin şəhid və hər ikisinin XTQ-də xidmət edən yüksək rütbəli zabitlər olması bütün Azərbaycan gəncliyinə torpaq, vətən və bayraq sevgisini anlada biləcək ən gözəl nümunədir.

4 günlük Aprel müharibəsinin əhəmiyəti aşağıdakılardan ibarət idi:

1. Azərbaycan Ordusunun Ermənistan ordusuna məğlub olmadığı bir daha təsdiqləndi;
2. Ordumuzun real potensalı nisbətən bəlli oldu;
3. Cəmiyyət Ali Baş Komandanın və Ordumuzun ətrafinda bir yumruq kimi birləşdi;
4. Erməni ordusunun məğlubedilməzliyi və "Ohanyan xətti" mifi dağıdıldı, "mövqe müdafiə" metodu işğalçıları xilas etmədi;
5. Ermənistanın KMTM təşkilatına olan ümidləri puç oldu. Hətta bəzi müttəfiqləri Azərbaycanı dəstəklədi;
6. Psixoloji üstünlük Azərbaycan əsgərinin tərəfinə keçdi;
7. Azad olunan yüksəkliklər ətraf ərazilərdə yaşayan insanların təhlükəsizliyinə şərait yaratdı;
8. "Böyük Qayıdış" prosesinin başlanmasına start verildi.

Nəticədə demək istəyirəm ki, dünya praktikasında heç bir işğalçı dövlət müharibə ilə əldə etdiyi əraziləri əks tərəfə öz istəyi ilə qaytarmayıb. Hansı yolla işğal edilibsə, o yolla da qaytarılmalıdır. Bu gün şanlı Ordumuz bunun üçün vacib olan bütün parametrlərə sahibdir. Hamınıza müharibə arzusu ilə…

Hərbi ekspert Ədalət Verdiyev
Analiz Ordu.az-a məxsusdur