“Yalman” hansı dizayn fəlsəfəsi ilə işləyir?
“Yalman”ın prototipi ciddi və çevik atəş gücünə malikdir. Sürətli və dinamik quruluşu ilə “Cirit”, müxtəlif döyüş başlığı seçimlərində IIR (infraqırmızı görüntü axtarış) başlığı, üstün istiqamətləndirmə qabiliyyəti və yüksək dağıdıcı gücü ilə seçilir. Ancaq “Yalman” prototipindən daha üstün keyfiyyətlər nümayiş etdirməyə namizəddir.
Taktiki təkərli və ya tırtıllı zirehli quru döyüş platformalarında istifadə üçün hazırlanmış tək qüllə və müxtəlif silah kombinasiyası çərçivəsində qarşımızda iki əsas dizayn fəlsəfəsi və əməliyyat prinsipləri var. Bunlardan birincisi ABŞ inventarında olan, aşağı hündürlükdəki hədəflərə qarşı hava hücumundan müdafiə missiyalarını yerinə yetirmək üçün nəzərdə tutulmuş, eyni zamanda quru hədəflərini vurmaq qabiliyyətinə malik olan taktiki təkərli “Stryker” zirehli döyüş əsaslı həllidir. Sözügedən platforma manevr edən qoşunları müşayiət edərək müdafiəni təmin etmək üçün nəzərdə tutulmuşdu. Bir çox mühüm rəqiblər arasından seçilən “Leonardo DRS” şirkətinin məhsulu, aşağı əməliyyat hündürlüyünə malik “Stinger” hava hücumundan müdafiə raketləri, “Hellfire” raketləri, 30 mm çaplı zenit silahı və 7,62 mm çaplı pulemyota malikdir.
Digər strateji istiqamət daha “ağır” və asimmetrik əməliyyatdır, zirehli hissələrin qorunması ehtiyacı prioritet dizayn fəlsəfəsidir. Ruslar tərəfindən T-72 əsas döyüş tankı platformasında inşa edilmiş “Terminator-2” zirehli döyüş maşını yuxarıda qeyd olunan çərçivəyə yaxşı nümunədir. Nəzərdən keçirilən quruda döyüş maşınının məqsədi onlar üçün çox təhlükəli olan yaşayış massivində zirehli birləşmələri dəstəkləmək üçün əsas döyüş tankı platformasında hərtərəfli atəş gücünü birləşdirməkdir. “Terminator-2” 9M120 “Ataka” idarə olunan tank əleyhinə raketləri, iki 30 mm-lik top, iki qumbaraatan və 7,62 mm-lik pulemyotu olan tam quru əsaslı döyüş maşınıdır. Əlavə edək ki, “Terminator-2”nin yeni variantları T-72 əvəzinə T-90 əsas döyüş tankı platformalarında quraşdırılacaq .
“Yalman”ın ilkin dizayn fəlsəfəsi istiqamətində, yəni hava hücumundan müdafiə imkanları ilə manevr edən qoşunları müşayiət edən və həmçinin quru hədəflərinə qarşı geniş spektrli atəş gücünü birləşdirən istiqamətdə irəliləməsi daha məqsədəuyğun olardı.
“Yalman” sistemi üçün “Sungur” hava hücumundan müdafiə raket konfiqurasiyası seçimi. Artıq parlaq bir silah sistemi olan “Yalman” bəzi toxunuşlarla çox daha yüksək döyüş dəyəri qazana bilər.
Təbii ki, “Yalman” konfiqurasiyasına idarə olunan raketlərdən başqa pulemyot kimi silahların əlavə edilməsi ilk növbədə Türkiyə Quru Qoşunlarının ehtiyacları çərçivəsində müəyyənləşəcək. Ona görə də belə bir məqalədə əməliyyat ehtiyacı çərçivəsində taktiki mülahizələrin konfiqurasiya təhlilini aparmaq düzgün olmazdı. Üstünlük verilsə, Türkiyə müdafiə sənayesi bu sahədə milli sistemlər inkişaf etdirə bilər.
Əslində, “Yalman” üçün böyük fərq yarada biləcək başqa bir variantdan danışa bilərik. Türk müdafiə sənayesinin milli alçaq hündürlükdə hava hücumundan müdafiə raket həlli olan “Sungur” “Yalman” çərçivəsində hücum helikopterləri və ya sabit qanadlı yüngül hücum təyyarələri kimi yaxın hava dəstək platformalarına qarşı çox faydalı ola bilər. ROKETSAN bildirir ki, “Sungur” 8 kilometr maksimum təsirli mənzilə malikdir və 4 kilometr yüksəkliyə qədər təyin edilmiş geniş hədəfə qarşı müvəffəqiyyətli ola bilər. “Sungur”u xüsusi silah edən onun effektiv diapazonu, həmçinin üstün istiqamətləndirmə sistemləri və HERİKKS (Havadan Müdafiə Erkən Xəbərdarlıq və Komanda və İdarəetmə Sistemi) ilə inteqrasiya olunmuş şəbəkə mərkəzli arxitekturada işləmək qabiliyyətidir.
“Yalman”da qiymətləndirilən hazırkı raketlərin bəzi məhdud vəziyyətlərdə çox alçaq hədəflərə qarşı təsirli olacağı və bu ifadənin əsaslandırılmasının nəzəri səviyyədə olacağı söylənilə bilər. Ancaq “Sungur” kimi daha vahid bir hava hücumundan müdafiə qabiliyyətinin əhəmiyyətini anlamaq üçün Türkiyənin yaxın müharibə tarixinə nəzər salmalı, “Fərat Qalxanı” əməliyyatını xatırlamalıyıq. 2016-cı il noyabrın 24-də Suriya Ərəb Hərbi Hava Qüvvələrinin silahlanmış və yüngül hücum təyyarəsinə çevrilən L-39 “Albatros” təyyarəsi, ehtimal ki, Kuveyres Hava Bazasından havaya qalxaraq əks-hücum həyata keçirən türk hərbçilərinə hücum etmiş, nəticədə 4 nəfər şəhid olmuşdu. Ön xətlərdə fəaliyyət göstərən birliklərlə hərəkət edə bilən və hava hücumundan müdafiə vəzifələrində effektiv istifadə edilə bilən platforma ilə bu cür hücumları dayandırmaq mümkündür. Bu nöqtədə, “Harpoon” və “Enterprise” kimi həllər ağla gələ bilər. Digər tərəfdən, sırf hava hücumundan müdafiə missiyalarına uyğun silahlarla təchiz edilmiş sözügedən platformalar, hibrid müharibə kimi mürəkkəb təhdidlərin mövcud olduğu bir mühitdə geniş spektrli ehtiyaclara cavab verə bilməyəcək kimi görünür. Ancaq anladığımız kimi, “Yalman”ın məqsədi məhz budur, yəni çoxlu sayda kateqoriyalı təhlükələrə vahid həll yolu ilə cavab verməkdir.
Gələcək haqqında düşünmək: Lazer silahlarının konfiqurasiyası və PUA əleyhinə imkanlar
Daha çox texnologiya tələb edən sistemləri də qeyd etmək lazımdır. Məsələn, ABŞ Quru Qoşunlarının üstünlük verdiyi və bu məqalədə də bəhs edilən “Stykyer” platforması üzərində qurulan həllin ikinci variantları 50 kVt lazer silahları və anti-dron sistemləri təhlükələrə qarşı müdafiə qabiliyyəti əldə etmək məqsədi daşıyır. Bu qabiliyyətə elektron müharibəyə əsaslanan yumşaq öldürmə qabiliyyətini də əlavə etmək mümkündür. Xüsusilə PKK və İŞİD kimi terror təşkilatlarının mini PUA proqramları və Yaxın Şərqdəki pilotsuz sistemlərə asimmetrik təhdidlərin daxil olması nəzərə alındıqda, pilotsuz uçuş aparatları qabiliyyətinin əhəmiyyəti bir daha ortaya çıxır.
Quru Qoşunlarının manevr bölmələrinə PUA əleyhinə imkanların verilməsinin əhəmiyyətini yalnız asimmetrik münaqişələrlə məhdudlaşdırmaq düzgün deyil. Bu gün pilotsuz uçuş aparatları artilleriya və raket elementləri üçün hədəflərin əldə edilməsi missiyalarında və döyüş zərərinin qiymətləndirilməsində əsl güc multiplikatoruna çevrilib. Məsələn, Rusiya Federasiyası Silahlı Qüvvələri Suriyadan götürdüyü dərslər nəticəsində 152 mm-lik artilleriya elementlərini “Orlan-10” PUA ilə müşayiət etməyi adi bir təcrübəyə çevirib.
Xülasə, “Yalman”la təchiz edilmiş quru döyüş platformalarında lazer silahları və elektron döyüş qabiliyyətləri kimi PUA əleyhinə imkanların olması vacibdir.
Platformaya dair suallar: Təkərli və ya tırtıllı, insanlı yoxsa insansız?
ABŞ Quru Qoşunları tender prosesi zamanı təkərli və tırtıllı platforma seçmək arasında uzun müddət qərarsız qaldı. Əslində, o dövrdə “Leonardo DRS”nin ən güclü rəqibləri sırasında olan “BAE Systems” tırtıllı “Bradley” zirehli döyüş maşınına əsaslanan konfiqurasiyaya üstünlük verdi. Bu, tırtıllı və taktiki təkərli nəqliyyat vasitələrinin hansı topoqrafik və logistik şəraitdə nəzəri cəhətdən ən yaxşı performans göstərəcəyi sahədir. Buna görə də Türkiyə Quru Qüvvələrinin sözügedən sahədə ən uyğun həlli istəyəcəyi şübhəsizdir. Ehtimallardan biri, ixrac portfelindən asılı olaraq gələcəkdə beynəlxalq silah bazarına taktiki təkərli və tırtıllı “Yalman” variantlarının çevik şəkildə təqdim edilməsidir.
Nəhayət, müzakirə mövzusu robot döyüş həlləri ilə yüksələn Türkiyə müdafiə sənayesinə gəlincə, təbii ki, ilk ağlımıza gələn sual “Yalman”ın insansız quru döyüş platforması ilə necə effektiv ola biləcəyidir? İnsansız quru platformaları artıq mina və əldəqayırma partlayıcı sursatların məhvetmə missiyalarında istifadə olunur. Digər tərəfdən, burada araşdıracağımız amil kinetik hücum missiyalarında istifadə ediləcək tam döyüş qabiliyyətidir.
Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan, xüsusilə Suriyadakı transsərhəd əməliyyatların qiymətləndirilməsi çərçivəsində insansız quru döyüş vasitələrinin inkişafını dəfələrlə vurğulayıb. Başqa sözlə, siyasi iradə PUA sahəsində sənaye və hərbi göstəricilərin digər ölçülərə də genişlənməsinin tərəfdarıdır. Əslində Türkiyə Müdafiə Sənayesi Komitəsi bir müddətdir ağır, orta və yüngül seqmentlərdə insansız quru platformalarının istehsalı üçün sektorun maraqlı tərəfləri ilə müxtəlif layihələr həyata keçirir. “Yalman” səviyyəli silah sistemi ağır yük daşıyan insansız quru platformaları üçün uyğun olardı. Bu çərçivədə FNSS-in M113 zirehli döyüş maşını platforması üzərində araşdırma apardığı və “Kölgə Süvariləri” adı altında prototip yaratdığı da məlumdur.
Digər tərəfdən, qeyd etmək lazımdır ki, insansız quru platformaları quru müharibəsinin mühitinin şərtləri və ərazinin kələ-kötür olması səbəbindən havadakı PUA-lar qədər uğurlu nəticə verməyə bilər. Əslində rusların Suriyada sınaqdan keçirdikləri “Uran-9” bir çox problemlərlə üzləşib. Gələcək üçün həll yolu, əlbəttə ki, daha çox avtonomluq, maşın öyrənməsi və səmərəli süni zəka alqoritmləridir. Ancaq avtonom quru döyüş maşınlarının istehsalı PUA-lar üçün avtonomluqdan qat-qat çətindir. Çünki quru nəqliyyat vasitələrinin dünya modelləri və quru döyüş mühitinin komponentləri PUA “dünyası”ndan qat-qat mürəkkəbdir. Ona görə də hesab edirik ki, yaxın gələcəkdə pilotsuz platformalarda istifadə olunacaq, məhdud avtonomluğa malik və operator tərəfindən idarə olunan insansız döyüş maşınları gündəmə gələ bilər.
Nəhayət, onu da əlavə edək ki, “Yalman” üçün başqa bir insansız variant Türkiyə müdafiə sənayesinin son zamanlar sürət qazandığı yerüstü dəniz döyüş platformaları ola bilər. Nəhayət, Suriya və İraq kimi sərhəd bölgələrindəki problemli təhlükəsizlik vəziyyəti və Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin hərbi siyasətinin uzaq coğrafiyalarda daha sıx mövcudluğunu nəzərə alsaq, “Yalman” silah sisteminin böyük ehtiyacı qarşılayacağı görünür. Fərqli silahları tək bir qüllədə birləşdirən bu dizayn çevik quruluşu ilə bir çox əməliyyat planına cavab verə bilir.
Dəyanət Ağalarlı
Ordu.az
