Bir neçə strateji və iqtisadi səbəb Daşkəndin Mərkəzi Asiyada nəqliyyat qovşağı kimi getdikcə daha mühüm rol oynamağa ümid etdiyini vurğulayır. Əvvəlcə Özbəkistan mövcud imkandan istifadə edərək yeni ticarət yolları açmaq, ənənəvi Rusiya-Qazaxıstan marşrutlarına alternativ dəhliz yaratmaq və digərləri ilə yanaşı, Çin və Avropa İttifaqından beynəlxalq şirkətləri cəlb etmək istəyir. Bundan əlavə, Mirziyoyev böyük dövlətlər üçün regional nəqliyyat dəhlizinə çevrilməklə ölkəni təhlükəsizləşdirməyi hədəfləyir.
İqtisadi baxımdan bu yanaşma ixrac və idxal marşrutlarını şaxələndirəcək və Rusiyadan asılılığı azaldacaq (Özbəkistanın ixrac və idxalının 80 faizi Rusiyadan keçir), həmçinin ölkəni əksər xarici iqtisadi şoklardan qoruyacaq. Bundan əlavə, təkmilləşdirilmiş tranzit əlaqələri və infrastruktur əsas regional güclərin diqqətini çəkib və beləliklə, Özbəkistana çox ehtiyac duyulan investisiyaları cəlb edib. Nəticədə, Daşkənd tranzit ödənişlərindən istifadə edə və yeni iş yerlərinin açılmasına səbəb olacaq və ümid edilir ki, bu, ölkənin iqtisadi artımını sürətləndirəcək milli iqtisadiyyata müsbət təsir göstərə bilər.
Daşkəndin proaktiv nəqliyyat diplomatiyası nəticəsində son hadisələr Özbəkistanın Avrasiya nəqliyyat qovşağı kimi artan əhəmiyyətini vurğulayır. Bu məqsədlə Çin-Qırğızıstan-Özbəkistan-Əfqanıstan multimodal marşrutunun işə salınması və Çin-Qırğızıstan-Özbəkistan-Türkmənistan-Azərbaycan-Gürcüstan-Türkiyə-Avropa beynəlxalq multimodal marşrutu ilə konteyner daşımalarının sınaq layihəsinin başa çatdırılması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bundan başqa, ŞƏT-in Ekspres Xətti ilə Qinqdaodan Səmərqəndə ilk yük qatarının daşınması Çinin Özbəkistanla artan əməkdaşlığına diqqət çəkir.
Bu marşrutların hər üçü Qazaxıstandan yan keçir və bununla da Özbəkistanın regional tranzit qovşağı kimi rolunu yüksəldir. Bundan əlavə, yeni marşrutlar Çin şirkətlərinin Şərq-Qərb dəmir yolu ticarətinin yaxşılaşdırılması məqsədilə Özbəkistana investisiya etmək üçün artan marağını əks etdirir.
Nəhayət, Özbəkistan-Türkmənistan-İran-Hindistan nəqliyyat dəhlizinin işə salınması ilə bağlı müzakirələr göstərir ki, Daşkənd təkcə Çin və Avropa bazarlarına çıxmaq üçün regional əlaqəni yaxşılaşdırmaqda deyil, həm də Cənubi Asiya bazarlarına çıxış imkanlarını təmin etmək üçün Hindistanla əlaqələrini inkişaf etdirməkdə maraqlıdır.
Yeni marşrutlara əlavə olaraq, digər mühüm müəyyənedici amil təkmilləşdirilmiş sərt və yumşaq infrastrukturun inkişafı olub. Sərt infrastruktur baxımından, ŞƏT sammitində Çin, Qırğızıstan və Özbəkistan arasında Özbəkistan-Qırğızıstan-Çin dəmir yolunun tikintisində əməkdaşlığa dair üçtərəfli saziş imzalanıb. Yeni xətt Çindən Avropaya və Yaxın Şərqə ən qısa marşrut olacaq və Qazaxıstan-Rusiya marşrutundan ötürücülüyün 15%-ə qədərini cəlb etmək potensialına malikdir. Yeni dəmir yolu Özbəkistanı regionun ən təsirli təchizat marşrutlarından birinin mərkəzində yerləşdirəcək.
Eynilə, Daşkənd Trans-Əfqan dəmir yolunun tikintisində iştirak etmək qərarına gəlib. Bu xətt malların Özbəkistandan Pakistana gəlişini 35 gündən cəmi dörd və ya beş günə qısaldacaq. Üstəlik, bu, Özbəkistanın digər Mərkəzi Asiya ölkələri və Pakistan arasında mövqeyini gücləndirəcək, çünki dəmir yolu Ərəb dənizinə çatmaq üçün ən qısa və iqtisadi marşrutu təmsil edəcək.
Yumşaq infrastruktur baxımından Özbəkistan qonşuları və regiondakı digər dövlətlərlə tariflər üzrə fəal danışıqlar aparır və gömrük qanunlarını sadələşdirir. Bu kontekstdə, Özbəkistan, Azərbaycan və Türkiyənin bir-birləri arasında yük daşımalarını daha da sadələşdirməyi müzakirə etməsi, həmçinin Özbəkistan və Çinin səlahiyyətli iqtisadi operatorların qarşılıqlı tanınması məsələlərinə dair danışıqları Daşkəndin daha geniş tranzit məqsədlərinə çatması üçün əsas hadisələrdir.
Ümumilikdə, Şimal dəhlizində sabitliyin pozulması və Rusiya ilə Qazaxıstan arasında artan gərginlik Özbəkistanın Mərkəzi Asiyada alternativ nəqliyyat qovşağı kimi meydana çıxmasına imkan yaradıb. Qısa müddətdə Daşkəndin proaktiv nəqliyyat diplomatiyası ölkənin daha yüksək yük həcmlərini cəlb etmək və böyük güclərlə, ilk növbədə Çinlə əməkdaşlıqda regional əlaqələrin gələcək inkişafı üçün potensialını artırmaq istəyini təşviq edir. Uzunmüddətli perspektivdə Özbəkistanın regionun digər ölkələrinin köməyi ilə təkmilləşdirilmiş yumşaq və sərt infrastruktur yaratması onun geoiqtisadi mövqeyini maksimum dərəcədə artıra və Mərkəzi Asiyada Qazaxıstanla rəqabət aparan ikinci nəqliyyat qovşağının yaranmasına şərait yarada bilər.
Sevinc Əliyeva
Ordu.az
