MOSSAD-ın rəhbəri David Barneanın bu həftə Vaşinqtona səfəri də daxil olmaqla, yeni nüvə sazişinin imzalanmasının qarşısını almaq üçün Qüdsdən hələ də səylər davam etsə də, İsrail hökuməti arasında bu son cəhdlərin məhsuldar olacağına ümid yoxdur.
Keçən həftə potensial yeni razılaşmanı açıq şəkildə İsrail üçün “strateji fəlakət” adlandırdıqdan sonra Barneanın növbəti mesajları sürpriz olmayacaq. İsrail mətbuatı bildirib ki, Barnea "pərdəarxası zərbə" alıb. Bu, Qüdsün fikirlərinin dəqiq ifadəsi ola bilsə də, İsrailin baş naziri Yair Lapid və müdafiə naziri Benni Qantsın mesaj mübadiləsinə uyğun gəlmir.
Buna baxmayaraq, İsrail öz variantlarını hazırlayır. Məsələn, İsrail Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus F-35-in İranın hava məkanında uçması, ehtimal ki, İranın erkən xəbərdarlıq sistemlərini dəyərləndirməsi ilə bağlı xəbərlər yayılıb. Amma İsrailin nəzərdən keçirdiyi birbaşa variantlar daha azdır, burada Azərbaycana dövrəyə girir.
İranla təqribən 420 mil uzunluğunda sərhədi paylaşan iki ölkə bu illər ərzində aşağı-yuxarı əlaqələrə malik olub. İndi Qüds Bakı ilə Tehran arasındakı gizli gərginlikdən öz məqsədləri üçün istifadə etməyə ümid edir.
İsrailin müdafiə qurumu Azərbaycanın İranla gələcək münaqişədə İsrailə necə kömək edə biləcəyini rəsmi olaraq şərh etmir. Bir müdafiə mənbəsi “Breaking Defense”ə deyib: “Bu, çox həssas məsələdir və biz sussaq yaxşı olar”. Anonimlik şərti ilə “Breaking Defence”ə danışan keçmiş İsrail hərbi xadimi, İsrail və Azərbaycan arasında sıx müdafiə əlaqələrinin əhəmiyyətinin “ən yüksək səviyyədə” olduğunu, lakin daha ətraflı məlumat verməyəcəyini söyləyib.
İki ölkə arasında müdafiə əlaqələri yeni deyil, Azərbaycan illər boyu İsrail istehsalı olan silah sistemləri üçün etibarlı müştəridir. Stokholm Beynəlxalq Sülh Araşdırmaları İnstitutunun araşdırmaları göstərir ki, 2011-2020-ci illərdə Azərbaycanın əsas silah idxalının 27 faizi İsrailin payına düşüb. 2016-2020-ci illərdə Azərbaycanın əsas silah idxalının 69 faizi İsrailin payına düşüb ki, bu da həmin dövr üçün İsrailin silah ixracının 17 faizini təşkil edir.
Hazırda Azərbaycanın istifadə etdiyi sistemlər arasında 2020 -ci ildə Azərbaycan və Ermənistan arasında baş vermiş Qarabağ müharibəsi zamanı nəzərəçarpan şəkildə uğur qazanmış kamikadze tipli “Harop” PUA-ları da var. 2018-ci ildə “Elbit” istehsalı, kamikadze tipli “SkyStriker” PUA-ları da əldə olundu. İsrail şirkəti həmin vaxt müqavilə ilə bağlı şərh verməkdən imtina edib. Bakı həmçinin IAI-nin “Lora” uzun mənzilli “yer-yer” raketini alıb.
Keçən il İsrailin “Meteor Aerospace” müdafiə şirkəti Azərbaycanda “Caspian Ship Building Company” (CSBC) ilə əməkdaşlıq edərək, xüsusi olaraq yerli müdafiə müqavilələrini yerinə yetirmək üçün “Caspian Meteor” adlı yeni yerli birgə müəssisə yaradıb.
Lakin əlaqələr sadəcə sənaye müştəri münasibətindən daha dərinə gedir. Azərbaycan Topçubaşov Mərkəzinin direktoru Rusif Hüseynovun hazırladığı və Moşe Dayan Mərkəzinin saytında dərc edilən araşdırmaya görə, əksəriyyət şiə müsəlman ölkə olmasına baxmayaraq, Azərbaycanda uzun müddətdir mövcud olan yəhudi icması var.
O yazır ki, 2020-ci ilin noyabrında Azərbaycan Ermənistan üzərində qələbəsini elan edəndə izdihamın arasında İsrail bayraqları görünüb. Öz növbəsində, İsrail indi neft idxalında böyük ölçüdə Azərbaycana güvənir. O yazır ki, hər iki xalq İranın raket proqramına qarşı həssasdır.
“Bakı adətən Azərbaycan-İsrail tərəfdaşlığının üçüncü tərəfə qarşı qurulmadığını bəyan etsə də, İran İslam Respublikası özünü həm narahat, həm də zəif hiss edir”, - deyə o qeyd edub.
Azərbaycanın yəhudi dövləti ilə əla münasibətlər qurması faktını qəbul etmək Tehran rejimi üçün psixoloji baxımdan da çətindir. Buna görə də İranın yüksək səviyyəli hakimiyyət orqanlarının Azərbaycana qarşı təhdidləri 1990-cı illərin ortalarından etibarən kifayət qədər adi hala çevrilib.
Bu yaxınlarda, 2021-ci ilin sentyabrında İran tərəfi Azərbaycan sərhədi boyunca minlərlə hərbçi toplayıb və böyük hərbi təlim keçirib. Təhlükə Bakının dərhal reaksiyasına səbəb olub. Prezident İlham Əliyev kameralar qarşısında İsrail istehsalı olan “Harop” kamikadze PUA-sını sığallamaqla Tehrana mesaj göndərdi.
Asif Cəfərov
Ordu.az
