Dünya İqtisadi Forumu yaxın 5 ildə iqlim dəyişikliyi, qida çatışmazlığı və orqan transplantasiyası kimi qlobal problemlərə innovativ həllər istehsal edəcək, insan sağlamlığını yaxşılaşdıracaq, cəmiyyətlərə və iqtisadiyyatlara təsir edəcək 10 mühüm texnologiya müəyyən edib.
Bu ilin 10 yeni inkişaf edən texnologiyaları arasında birinci yerdə “elmi kəşflər üçün SZ” yer alır, bunu “məxfiliyi artıran texnologiyalar”, “simsiz rabitəni təmin edən yenidən konfiqurasiya edilə bilən ağıllı səthlər”, “yüksək hündürlükdə platforma stansiyası” və “inteqrasiya edilmiş qavrama və rabitə” izləyir.
Digər inkişaf edən texnologiyalar arasında “immersiv texnologiyalar”, “elastokalorik materiallar”, “karbon tutan mikroblar”, “alternativ heyvan yemləri” və “geni dəyişdirilmiş orqan transplantasiyası” da yer alır.
Elmdə SZ
SZ-yə əsaslanan texnologiyaların təqdim etdiyi imkanları əldən vermək istəməyən ölkələr bu sahədəki strategiyaları ilə rəqabət apararkən, SZ-nin inkişafının elmdə inqilab edəcəyi gözlənilir. Uzun illərdir ki, SZ tədqiqatlarda istifadə edilərkən, dərin öyrənmə, generativ SZ və əsas modellərdəki irəliləyişlərin elmi kəşf prosesinə böyük töhfələr verəcəyi təxmin edilir.
SZ elmi tədqiqatlarda gizli qalacaq kəşfləri üzə çıxara bilən transformativ ümumi təyinatlı texnologiya kimi ortaya çıxır, bunun yeni nəsil yaşıl texnologiyalara imkan verən yeni materialların təklif edilməsi və insan bədəni ilə zehni haqqında biliklərin inkişaf etdirilməsi, xəstəliklərin diaqnozu, müalicəsi və qarşısının alınmasında misli görünməmiş əlaqələr qurması və irəliləyişlər qeydə alması gözlənilir.
Məxfilik
Dünyanın əksər ölkələrində istehlakçıların hüquqlarını və məxfiliyini qorumaq üçün qaydalar tətbiq olunsa da, rəqəmsal mühitdə məxfiliyi pozan bir çox inkişaflar davam edir. Məxfiliklə bağlı narahatlıqlar səbəbiylə istehlakçılar və şirkətlər arasında qarşılıqlı əlaqə məxfiliyi artıran texnologiyalar sahəsinə marağı və inkişafı artırır.
Həqiqi məlumatların statistik xassələrini və nümunələrini təqlid edən süni şəkildə yaradılmış sintetik məlumatlar şəxsi məxfiliyi qoruyur və sağlamlıqla bağlı tədqiqatlarda güclü tətbiqlərlə məlumatın idarə olunma üsulunu dəyişdirməyə hazırlaşır. Yenidən Konfiqurasiya Edilə Bilən Ağıllı Səth (Reconfigurable Intelligent Surface-RIS) texnologiyası adi divarları və səthləri simsiz rabitə üçün ağıllı komponentlərə çevirir və simsiz şəbəkələrdə enerji səmərəliliyini artıracağı gözlənilir.
Bu texnologiya ağıllı fabriklərdən tutmuş avtomobil şəbəkələrinə qədər geniş çeşiddə tətbiqlər üçün perspektivlidir.
Təyyarələr, aerostatlar və hava şarlarından istifadə edərək uçurulan baza stansiyaları olan yüksək hündürlük platforma stansiyaları (HAPS) texnologiyası ilə mobil şəbəkəyə giriş uzaq bölgələrə qədər genişləndirilə biləcək. Bu texnologiyanın dünyada 2,6 milyarddan çox insan üçün rəqəmsal uçurumu aradan qaldırmağa kömək edəcəyi gözlənilir.
6G şəbəkələrinin yaranması eyni vaxtda məlumatların toplanması və ötürülməsini asanlaşdırır, eyni zamanda ağıllı kənd təsərrüfatına, ətraf mühitin mühafizəsinə və şəhər planlaşdırmasına kömək edən ekoloji monitorinq sistemlərini işə salır. İnteqrasiya edilmiş sensor və kommunikasiya texnologiyalarının enerji istehlakını azaldacağı bildirilir.
Davamlılıq
Reallıq hissi yaratmaqla, rəqəmsal və ya simulyasiya edilmiş dünya vasitəsilə fiziki dünyanı təqlid etməyə çalışan (VR, AR, MR) immersiv texnologiya hesablama gücünü virtual və əlavə reallıq ilə birləşdirərək, infrastruktur və gündəlik sistemlərdə sürətli təkmilləşdirmələr vəd edir. Gözlənilir ki, bu texnologiya dizaynerlərə və tikinti mütəxəssislərinə fiziki və rəqəmsal modellər arasında uyğunluğu yoxlamaq, dəqiqliyi və təhlükəsizliyi təmin etmək və davamlılığa töhfə vermək imkanı verəcək.
İqlim dəyişikliyi
İqlim dəyişikliyi ilə qlobal temperatur artdıqca, soyutma həllərinə ehtiyacın artacağı gözlənilir. Daha yüksək səmərəlilik və daha az enerji istehlakı təklif edən elastokalorik materiallar mexaniki stress altında istiliyi buraxır və udur. Maraqlıdır ki, bu materiallar mövcud texnologiyalara davamlı alternativ təklif edir. Ölkələr iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üzrə öhdəliklərini yerinə yetirmək üçün yarışdıqca, daha az karbon izi həlləri təklif edən və ya havadan karbon dioksidi udan çoxlu sayda texnologiyanın sürətlə inkişaf edəcəyi proqnozlaşdırılır.
Qlobal iqlim dəyişikliyi insan sağlamlığı və iqtisadiyyatı üçün artan risklər gətirərkən, fabriklər tərəfindən istehsal olunan karbon dioksidin atmosferə çatmasının və qlobal istiləşməyə töhfə verməsinin qarşısını almaq üçün mikrobların istifadəsi iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün potensial həll yolu hesab olunur. Karbon tutan mikroblar üçün texnologiya ilə hazırlanmış orqanizmlər emissiyaları bioyanacaq kimi qiymətli məhsullara çevirməklə, iqlim dəyişikliyini azaltmaq üçün perspektivli yanaşma təklif edir.
Qida
Dünya əhalisi artarkən, heyvan qida ehtiyatları günü-gündən azalır. Bildirilir ki, bununla bağlı böyük innovativ addımlar atılmadıqca, ərzağa tələbat təklifin həcmini böyük ehtimalla keçəcək. Heyvan qida istehsalı üçün yem lazımdır. Dünyanın artan əhalisinə qida təmin etmə həlli kimi böyük ölçüdə alterativ heyvan yemləri göstərilir. Həşəratlardan və qida tullantılarından əldə edilən heyvan protein yemlərinin kənd təsərrüfatı sənayesi üçün davamlı bir həll təklif edəcəyi düşünülür.
Orqan transplantasiyası
Diabet və xərçəng kimi xroniki xəstəliklər artarkən, yeni texnologiya bəzi orqanları dəyişdirərək, insanları daha sağlam etməyi hədəfləyir. Orqan transplantasiyası həyat qurtararkən, bütün dünyada transplantaya ehtiyac artır. Transplantasiya üçün genomikanın transplantlarda potensial dönüş nöqtəsi olması və yeni mühəndislik yanaşmaları ilə orqan çatışmazlıqlarını aradan qaldırması düşünülür.
Genetikası dəyişdirilmiş orqanların insana uğurlu transplantasiyasının səhiyyə sahəsində əhəmiyyətli irəliləyiş əldə edəcəyi və transplantasiya gözləyən milyonlarla insana ümid bəxş edəcəyi gözlənilir”.
Sevinc Əliyeva
Ordu.az
