Rabitə, kəşfiyyat və müşahidə peykləri ilə “kosmos vətəni”ndə hüquqlarını qoruyan Türkiyə yeni peykləri ilə effektivliyini artırır. Kosmos sahəsində bir çox peyk və raket layihələri olan ölkənin rabitə peykləri macərası 1990-cı illərdən başlayır. Ölkənin ilk rabitə peyki sınağı olan “Türksat 1A” 1994-cü il yanvarın 24-də kosmosa buraxılsa da, raketdə yaranan nasazlıq səbəbindən 12 dəqiqə 12 saniyə sonra okeana düşüb. Peyk texnologiyalarına investisiyalarını davam etdirən Türkiyə 1994-cü il avqustun 10-da “Türksat 1B” ilə kosmosdakı yerini aldı. Kosmosda peyki olan ölkələr siyahısına daxil olan Türkiyə tarixi addımlarını davam etdirdi.
30 ildən sonra yeni mərhələ
Kosmosa mərhələli şəkildə yeni peyklər göndərməyə davam edən Türkiyə müdafiədən rabitəyə qədər çox yönlü texnologiyalar istehsal edə bilən ölkələr arasında önə çıxmağa başlayıb. İyulun ikinci həftəsində orbitə buraxılması planlaşdırılan yerli və milli rabitə peyki “Türksat 6A” ölkəni yeni bir ölçüyə daşıyacaq. Türkiyə öz rabitə peykini istehsal edə və inkişaf etdirə bilən ölkələrdən biri olmaqla, yeni mərhələyə qədəm qoyacaq.
Türkiyənin peyk macərasının mərhələləri bunlardır:
“Türksat 1B” peyki
Türkiyənin kosmosa uğurla göndərilən ilk rabitə peyki olan “Türksat 1B”nin istehsalı və sınaqları Fransanın “Alcatel Alenia Space Industries” şirkəti tərəfindən həyata keçirilib. Peyk 1994-cü il avqustun 10-da Cənubi Amerikadakı Fransa Qvianasından “Ariane 4” raketi ilə buraxılıb və 42 dərəcə şərq orbitinə yerləşdirilib. 3060 kiloqramlıq peyk Türkiyə, Avropa və Orta Asiyanı əhatə edib. 10 dar diapazonlu 36 MH-lik, 16 Ku və 6 geniş diapazonlu 72 MHz-lik transponder tutumu olan “Türksat 1B”nin televiziya yayımı və məlumat rabitə xidməti vəzifələri 2006-cı ildə tamamlandı.
“Türksat 1C” peyki
“Türksat 1C” 1996-cı il iyulun 10-da Fransa Qvianasından kosmosa buraxılıb və 42 dərəcə şərq orbitindən xidmət göstərib. 2008-ci il iyulun 16-dan etibarən bu peykdəki bütün siqnal trafiki “Türksat 3A” peykinə köçürüldü və bu peykin yeni missiya yeri 31 dərəcə şərq olaraq təyin olundu. Sözügedən peyk qərbdə Türkiyə və Avropanı, şərqdə isə Türkiyə və Orta Asiyanı əhatə edib. Peykin missiyaları 2010-cu ildə başa çatıb.
“Türksat 2A” peyki
“Türksat 2A” 2001-ci il yanvarın 10-da kosmosa buraxılıb və 2001-ci il fevralın 1-də 42 dərəcə şərq uzunluğunda uçuşa başlayıb. Yerli və xarici televiziya kanalları və digər peyk xidmətləri təklif edən peyk 2016-cı il sentyabrın 27-də öz missiyasını başa vurub.
“Türksat 3A” peyki
“Türksat 3A” peyki 3 min 110 kiloqram çəki ilə “Thales Alenia Space Industries” tərəfindən istehsal edilib. O, 2008-ci il iyunun 13-də Fransa Qvianasındakı Kurou Qayana Kosmik Mərkəzindən kosmosa buraxılıb. 42 dərəcə şərqdə xidmət göstərən peyk 1296 MHz diapazon genişliyinə malikdir. Əvvəlki nəsil peyklərlə müqayisədə daha yüksək istifadə qabiliyyətinə malik olan “Türksat 3A” həm peyk rabitəsi xidmətləri, həm də Avropa, Türkiyə və Orta Asiya üzərindən birbaşa televiziya yayımları üçün istifadə edilib.
“Türksat 3A” həmçinin Türkiyədən birləşdiriləcək TV yayımları, geniş diapazonlu məlumat xidmətləri, VSAT və dar diapazonlu məlumat xidmətləri üçün xidmətlər təqdim etdi. Beləliklə, kiçik miqyaslı və aşağı qiymətli “uplink” sistemləri ilə istifadəçilərə böyük rahatlıq yaradır.
“Türksat 4A” peyki
“Türksat 4A” və “Türksat 4B” rabitə peyklərinin tədarükü üçün 2011-ci il martın 7-də Yaponiyanın “Mitsubishi Electric Corporation” (MELCO) şirkəti ilə müqavilə imzalanıb. 4 min 910 kiloqram ağırlığında olan peyk 2014-cü il fevralın 14-də Qazaxıstanın Baykonur kosmodromundan “Proton” raketi ilə kosmosa göndərilib. “Türksat 4A” “Ku” diapazonunda Türkiyə, Şimali Afrika, Avropa, Yaxın Şərq və Asiya və Böyük Səhradan cənubdakı Afrika bölgələrini əhatə edir.
Peyk üzərində “Ka” diapazonundan da istifadə olunur. DTH, SNG və VSAT kimi xidmətlər “Türksat 4A” vasitəsilə əvvəllər xidmət göstərilməyən Böyük Səhradan cənubdakı Afrikaya çatdırılır. “Türksat 4A” da 42 dərəcə şərq orbitində əhəmiyyətli bir tutum artımı təmin etdi.
“Türksat 4B” peyki
Yapon şirkəti tərəfindən istehsal edilən “Türksat 4B” rabitə peyki 2015-ci il oktyabrın 16-da Qazaxıstan Baykonur Kosmodromundan 4 min 977 kiloqram çəki ilə orbitə buraxılıb. 3.400 MHz diapazon genişliyinə malik olan “Türksat 4B” ilə “Türksat” peyki ilk dəfə 50 dərəcə şərq orbitində idarə edildi. Peyk Türkiyə, Afrika, Avropa, Yaxın Şərq və Çinin qərbini əhatə edən Cənub-Qərbi Asiyanı əhatə edib.
“Türksat 4B” rabitə peyki ilə “Ku” tezlik diapazonunda televiziya yayımı ilə yanaşı, “Ka” tezlik diapazonunda spot əhatə dairələri ilə yüksək sürətli və ucuz internetə çıxış xidmətləri təklif edir. Peyk Türkiyənin kosmosda tezlik hüquqlarının qorunması baxımından da əhəmiyyətlidir.
“Türksat 5A” peyki
O, 2021-ci il yanvarın 8-də Türkiyə vaxtı ilə saat 05:15-də “SpaceX”in “Falcon 9” raketi ilə ABŞ-dəki “Cape Canaveral” bazasından kosmosa göndərilib. 31 dərəcə şərq orbitində yerləşdirilən peyk manevr ömrü ilə 30 il orbital tezliyini və orbital hüquqlarını təmin etdi. “Türksat 5A” Türkiyə, Avropa, Yaxın Şərq, Şimali Afrika, Mərkəzi Qərbi Afrika, Cənubi Afrika, Aralıq dənizi, Egey və Qara dənizi əhatə edən geniş coğrafiyada televiziya yayımı və məlumat kommunikasiya xidmətləri təklif edir.
“Türksat 5B” peyki
“Türksat 5B” 2021-ci il dekabrın 19-da ABŞ-nin “Cape Canaveral” bazasından “Space X”in “Falcon 9” raketi ilə kosmosa göndərilib. “Türksat 5B” peyki ilə rabitə və internetdə yüksək tutum artımı əldə edilib, Türkiyənin peyk məlumat tutumu isə 15 dəfədən çox artırılıb. Sabit peyk xidməti sinfinə məxsus peyklərdən ən az 20 qat daha çox tutum səmərəliliyi ilə yüksək səmərəli peyk kateqoriyasında olan “Türksat 5B” ölkənin peyk parkının ən güclülərindən biri olaraq dizayn edilib.
Bütün Yaxın Şərq, Fars körfəzi, Qırmızı dəniz, Aralıq dənizi, Şimali və Şərqi Afrika, Nigeriya, Cənubi Afrika və yaxın qonşu ölkələr daxil olmaqla, geniş əhatə dairəsində xidmət göstərən peyk “Ka” diapazon məlumat ötürmə qabiliyyətini 15 dəfədən çox artıraraq, müxtəlif sektorlar üçün imkanlar yaradıb. 35 ildən çox manevr ömrünə malik olan “Türksat 5B” yeni nəsil elektrik mühərrik sistemi ilə diqqət çəkir və yerli sənayeyə töhfə verməsi baxımından əhəmiyyətlidir.
“Türksat 6A” peyki
Peykin hazırlanması işləri başa çatıb və iyunun 4-də ABŞ-yə göndərilib. İyulun ikinci həftəsində kosmosa buraxılması planlaşdırılan “Türksat 6A” Türkiyənin ilk yerli və milli peyki oldu. Peykin alt sistemləri, yerüstü peyk stansiyası və proqram təminatı milli resurslar hesabına hazırlanıb. “Türksat 6A” Avropa, Şimali Afrika, Yaxın Şərq və Asiya ölkələrinin əksəriyyətinə, eləcə də Türkiyəyə xidmət göstərəcək. Türkiyə dünyada rabitə peykləri istehsal edən və inkişaf etdirə bilən ölkələr sırasında olacaq.
- Müşahidə və kəşfiyyat peykləri Türkiyəyə böyük töhfə verir
Türkiyə “kosmos vətəni”ndə öz təsirini müşahidə və kəşfiyyat peykləri ilə yanaşı rabitə peykləri ilə də gücləndirir. Bu sahədə Türkiyənin görkəmli peykləri bunlardır:
BİLSAT peyki
Türkiyənin ilk uzaqdan zondlama peyki BİLSAT 2003-cü ildə orbitə çıxarılıb. Onun inşasında bir ingilis şirkəti ilə əməkdaşlıq edilib, türk tədqiqatçılara peyk inşa prosesini öyrənmək və müstəqil peyk yaratmaq bacarığını qazanmaq üçün təlimlər verilib. BİLSAT layihəsi çərçivəsində TÜBİTAK UZAY obyektlərində yerüstü stansiyalar və peyk istehsal/sınaq laboratoriyaları yaradılıb. Çox Diapazonlu Kamera (ÇOBAN) və Real Zamanlı Görüntü İşləmə (GEZGİN) kartı yerli imkanlarla hazırlanıb. Bu avadanlıqlar kosmos sahəsində Türkiyədə dizayn və istehsal edilən ilk məhsul kimi tarixə düşdü.
RASAT peyki
BİLSAT peyki hazırlanarkən, RASAT daha yaxşı öyrənmə üçün mühəndislik modeli sayıla bilən ilk yerli istehsal edilmiş Yer müşahidə peyki idi. RASAT 2004-cü ildə dövlət dəstəyi ilə hazırlanmağa başladı. Tamamilə türkiyəli mühəndislər tərəfindən layihələndirilib istehsal edilən və 2011-ci ildə orbitə buraxılan milli müşahidə peyki RASAT ilə Türkiyə peyk texnologiyasında lider ölkəyə çevrilib.
İMECE peyki
Türkiyənin metr altı ayırdetmə qabiliyyətinə malik ilk yerli və milli müşahidə peyki İMECE 2023-cü il aprelin 15-də ABŞ-nin Kaliforniya ştatındakı “Vandenberg” Kosmik Qüvvələri bazasından kosmosa göndərilib. Beləliklə, Türkiyə sıfırdan yerüstü müşahidə peykləri və yerüstü stansiya alt sistemlərini layihələndirmək və istehsal etmək qabiliyyətinə malik ölkəyə çevrildi.
Elektro-optik kameradan başqa, elektrik hərəkət sistemi, günəş sensoru, ulduz izləri, reaksiya çarxı, qlobal yerləşdirmə sistemi qəbuledicisi, maqnitometr, “X” diapazonlu rabitə avadanlığı və antenası, “S” diapazonlu rabitə avadanlığı və antenaları, enerjinin tənzimlənməsi və paylanması avadanlıqları, uçuş kompüteri, uçuş proqramları, yerüstü stansiya antenası, yerüstü stansiya proqram təminatları İMECE layihəsi çərçivəsində yerli olaraq inkişaf etdirilib.
Bu peyklə yanaşı AKUP, “Kılıçsat” və “ConnectaT2.1” kub peykləri də kosmosa göndərilib. Müdafiədən tutmuş fəlakətlərin idarə edilməsinə, ətraf mühit və şəhərsalmadan kənd təsərrüfatı və meşə təsərrüfatına qədər xidmətlər göstərən İMECE-nin 5 il müddətinə xidmət göstərməsi planlaşdırılır.
GÖKTÜRK-2 peyki
Layihə TÜBİTAK UZAY-ın əsas rəhbərliyi altında TUSAŞ şirkəti ilə birlikdə Türkiyə Hərbi Hava Qüvvələrinin (HHQ) 2007-2012-ci illərdə yüksək ayırdetmə qabiliyyətinə malik kəşfiyyat peyk ehtiyacını qarşılamaq üçün həyata keçirilib. 2012-ci ilin dekabrında orbitə buraxılan peyklə Türkiyə öz resursları ilə yüksək ayırdetmə qabiliyyətinə malik yerüstü müşahidə peyki istehsal edə bilən 16 ölkədən biri olmağı bacarıb.
GÖKTÜRK-1 peyki
GÖKTÜRK-1 2016-cı il dekabrın 5-də kosmosa göndərilib. TUSAŞ və ASELSAN-ın texnoloji töhfəsi ilə İtaliyanın “Telespazio” şirkəti tərəfindən Türkiyə Milli Müdafiə Nazirliyi üçün dizayn və inkişaf etdirilən peyk Türkiyənin texnologiya, mütəxəssis işçi qüvvəsi və infrastrukturunun yaradılmasında mühüm rol oynayıb. Türkiyənin gələcək müşahidə və rabitə peyklərinin yerli istehsalı üçün kritik infrastruktur olan Peyk Quraşdırma, İnteqrasiya və Sınaq Mərkəzi (USET) də yaradıldı.
Burada peykin ekoloji və funksional sınaqları aparılıb. Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin hədəf kəşfiyyatı üçün peyk görüntüsü ehtiyacını qarşılamaq məqsədilə istehsal edilən peykin 0,5 metrə qədər görmə qabiliyyəti var.
GÖKTÜRK-3 peyki
ASELSAN və TÜBİTAK UZAY-ın dəstəyi ilə TUSAŞ-ın əsas podratçılığı altında işləri həyata keçirilən sintetik diyaframlı radar (SAR) yerüstü müşahidə peyki GÖKTÜRK-3 üçün işlər davam edir. Türkiyə Silahlı Qüvvələri bu peyklə dünyanın istənilən yerindən öz ərazi suları daxilində və hava məkanı məhdudiyyətləri olmadan gecə-gündüz və istənilən hava şəraitində yüksək keyfiyyətli görüntülər əldə edə biləcək.
Dəyanət Ağalarlı
Ordu.az
