Boliviya prezidenti Luis Arse çevriliş cəhdini pisləyib, ictimaiyyəti demokratiya lehinə təşkilatlanmağa və hərəkətə keçməyə dəvət edib. O, prezident sarayından televiziyaya verdiyi mesajda deyib: “Biz çevriliş cəhdlərinin boliviyalıların həyatını yenidən almasına icazə verə bilmərik”. Arsenin sözləri rezonans doğurdu və demokratiya tərəfdarı nümayişçilər hökuməti dəstəkləmək üçün küçələrə çıxdılar.
Qiyamçıların başında duran hərbi lider, general Xuan Xose Zuniqa həbs edilib. General çevriliş zamanı “demokratiyanı yenidən qurmaq” istədiyini və hələlik prezident Luis Arseyə hörmət etdiyini, lakin hökumətin dəyişəcəyini bildirib. Arse yeni ordu komandirlərini təyin edəcəyini açıqladı. Boliviyanın keçmiş lideri Evo Morales çevriliş cəhdini pisləyib, general Zuniqa və onun “şəriklərinə” qarşı cinayət işinin açılmasını istəyib.
Önümüzdəki həftələr general Zuniqanın hərbi qiyamının təcrid olunmuş bir hadisə olub-olmadığını anlamaq üçün əsas olacaq. Hökumət indi daha həssas görünür və müxalifət Arsenin hakimiyyətini ordu təzyiqi ilə yox, siyasətlə aradan qaldırmağa çalışa bilər.
Boliviyanın iqtisadi problemləri: Yavaş artım, artan inflyasiya və dollar qıtlığı
Boliviyalılar yavaş artım, artan inflyasiya və dollar qıtlığının ağrısını getdikcə daha çox hiss edirlər. Bu dövr “iqtisadi möcüzə” adlandırılan əvvəlki onillikdən çox fərqlidir. 2010-cu illərdə ölkə iqtisadiyyatı demək olar ki, hər il 4%-dən çox artsa da, koronavirus pandemiyası ilə böyük tənəzzül yaşadı. 2014-cü ildə əmtəə qiymətlərinin düşməsi və hökumətin xərcləri saxlamaq üçün valyuta ehtiyatlarından istifadə etməsi, sonra qızıl ehtiyatlarını işə salması və dollar istiqrazlarını yerli olaraq satması nəticəsində iqtisadiyyat pisləşdi.
Arse solçu lider Evo Moralesin dövründə güclü böyümənin yaşandığı on ilin demək olar tamamında maliyyə naziri olub. Arse 2020-ci ildə vəzifəyə gələndə, pandemiyanın yaratdığı ciddi iqtisadi çətinliklərlə üzləşdi. Qaz hasilatının azalması Boliviyanın büdcəni sıxışdıran iqtisadi modelinin sonu oldu. Bu gün ölkədə yanacaq qıtlığı var və hökumət yanacaq idxalında çətinlik çəkir. Yanacaqdoldurma məntəqələrinin qarşısında uzun avtomobil növbələri yaranır. Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) bu il cəmi 1,6% artım proqnozlaşdırır.
Bu, Boliviyanın 2020-ci ildəki pandemiyadan bəri son 25 ildə ən yavaş böyüməsi olacaq. Bu iqtisadi böhranın arxasında Arse ilə keçmiş lider Morales arasında hökumətin bu problemləri həll etmək səylərini iflic edən siyasi çəkişmələr arqument olaraq göstərilir. Moralesin Konqresdəki müttəfiqləri Arsenin iqtisadi problemləri yüngülləşdirmək üçün borc götürmək cəhdlərini ardıcıl olaraq əngəlləyirlər.
Boliviyada siyasi münaqişə və iqtisadi böhran
Koka fermerləri və həmkarlar ittifaqı işçiləri tərəfindən hələ də əhəmiyyətli dəstəyə malik olan keçmiş lider Morales Arsenin yenidən seçilmək üçün rəqibsiz iştirakını istəmir. Sürgündən qayıdan xarizmatik populist Morales ötən il 2025-ci il prezident seçkilərində iştirak etməyi planlaşdırdığını açıqlayıb.
Hər iki tərəf öz keçmiş müttəfiqini dəstəkləmək və sarsıtmaq üçün səy göstərir. Bu siyasi mübarizə hökumətin dərinləşən iqtisadi böhranla mübarizə səylərini iflic etdi. Analitiklər xəbərdarlıq edirlər ki, sosial narazılıqlar artmaqdadır və hər an alovlana bilər. Əslində, 2019-cu ildə Morales prezident seçkilərinin nəticələrini manipulyasiya etməyə çalışdığını deyən hərbi qulluqçular tərəfindən vəzifəsindən azad edilib və Meksikaya sürgün edilib.
Morales 2005-ci ildə hakimiyyətə gələnə qədər Boliviya Amerika qitəsində siyasi cəhətdən ən qeyri-sabit ölkələrdən biri idi. Morales hakimiyyətdə olarkən ölkəsinə çox ehtiyac duyulan sabitliyi gətirdi. Aralarındakı fikir ayrılığına baxmayaraq, hər iki lider dövlət çevrilişinə cəhdi pisləyib. Boliviyanın keçmiş müvəqqəti prezidenti Anez də “X”də verdiyi açıqlamada Arse və Moralesin 2025-ci ildə vəzifələrindən uzaqlaşdırılmalı olduğunu bildirib.
Çili, Paraqvay, Braziliya, Ekvador və Aİ liderləri də dəstəklərini bildiriblər. Çili prezidenti Qabriel Boriç qeyd edib: “Biz bu ölkənin ordusunun bir hissəsinin qəbuledilməz güc hərəkətini qətiyyətlə pisləyirik. Boliviyada və ya başqa yerdə qanuni konstitusiya quruluşunun pozulmasına dözə bilmərik”.
Nyu-Yorkda yerləşən Amerika Şurasının vitse-prezidenti Brayan Vinter isə bildirib: “Bu dinamik bir vəziyyətdir və Boliviyada hərbi çevrilişlərin uzun bir tarixi var, lakin bir çox yerli və qlobal güc brokerləri Arsenin arxasında sıraya daxil olur”.
Sevinc Əliyeva
Ordu.az
