Azərbaycan Respublikasının Müdafiə naziri general-polkovnik Zakir Həsənov Çinin Müdafiə Nazirliyi, Beynəlxalq Strateji Araşdırmalar və Hərbi Elmlər Assosiyasiyaları tərəfindən Pekində keçirilən IX Syanşan Forumunda iştirak etmək üçün ÇXR-ə işgüzar səfəri çərçivəsində bu ölkənin müdafiə sənayesi kompleksinə daxil olan “Poly Technologies” və “CETC International” şirkətlərinin nümayəndələri ilə görüşüb.



Azərbaycan ilə Çin arasında müxtəlif sahələrdə əməkdaşlıq məsələləri ilə bağlı görüşlər əvvəllər də keçirilib. Çinin “Poly Technologies” şirkəti ilə Azərbaycanın ilk əlaqələri barədə məlumatlar 2015-ci ilin yanvarına təsadüf edir. O zaman Azərbaycanın Kənd Təsərrüfatı nazirinin müavini Bakıda səfərdə olan Çinin “Poly Technologies” şirkətinin vitse-prezidenti ilə görüşdü.

2016-cı ildə keçmiş Müdafiə Sənayesi naziri, 2018-cı ildə keçmiş Müdafiə Sənayesi nazirinin müavini həmin illərdə keçirilən 2-ci və 3-cü Azərbaycan Beynəlxalq Müdafiə Sərgisinə qatılan “Poly Technologies” şirkətinin nümayəndə heyətini qəbul ediblər.


Azərbaycan Respublikasının Müdafiə naziri Zakir Həsənov Çin Xalq Respublikasına səfəri çərçivəsində keçən il aprelin 28-də “CETC International” şirkətini, səhəri gün isə 29-da “Poly Technologies” şirkətini ziyarət edərək hər iki müəssisəsinin istehsal etdiyi müasir döyüş texnikası və digər hərbi təyinatlı məhsullarla tanış olub.

Azərbaycanın Müdafiə Sənayesi nazirinin müavini bu il aprelin 3-də Bakıda “CETC International” şirkətinin geniş tərkibli nümayəndə heyətini qəbul edib.


Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev də bu il aprelin 24-də Pekində “CETC International” Korporasiyasının baş direktoru Vu Mançin ilə görüşüb. Prezident Çinin böyük şirkətlərinin ölkəmizdə fəaliyyətində maraqlı olduğunu bildirib.

Azərbaycanın ən yüksək səviyyədə nümayəndə heyətlərinin belə bir intensivlikdə keçirdiyi görüşlərin, birgə işçi qrupun yaradılmasının, şirkətlərin Bakıda keçirilən sərgilərdə davamlı iştirakının, şirkət məhsullarının dəfələrlə Azərbaycan tərəfinə nümayiş etdirilməsinin arxa planında ictimaiyyətə açıqlanması doğru hesab edilməyən məqamların mövcud olduğu şübhəsizdir. Bu şirkətlərin istehsal etdiyi məhsulların nomenklaturasına nəzər salmaqla Azərbaycanın hansı Çin məhsullarına maraq göstərdiyini ehtimal etmək mümkündür.

“CETC İnternational”

“CETC İnternational” (China Electronics Technology Company - Çin Elektron Texnologiyaları Korporasiyası) əsasən video, rabitə, kompüter, radioelektron vasitələrin, ofis avadanlıqlarının, elektrik maşınlarıının, xüsusi təyinatlı elektron cihazların və s. istehsalı ilə məşğuldur.


2002-ci ildə yaradılan kompaniya hərbi təyinatlı məhsulların - hava, yer və dəniz vasitələri üçün 2D və 3D formatlı və müxtəlif diapazonlu RLS-lərin, o cümlədən SAR və AFAR, silah sistemləri, avtomatik atəşi idarəetmə sistemləri (AİS), komanda idarəetmə məntəqələri üçün optik elektron və rabitə avadanlıqlarının tanınan istehsalçılarından biridir. Şirkət avadanlıqlarının element bazasını, proqram təminatını və mikroprosessorlarını özü hazırlayır.

Şirkətin informasiya texnologiyaları, onların emalı və təhlükəsiz ötürülməsi, 3D radiolokasiya stansiyaları, kəşfiyyatı və radioelektron mübarizə vasitələri Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinin maraq dairəsinə daxil ola biləcək avadanlıqlara aid edilir.


Xəzər akvatoriyasında Türkmənistan, Qazaxstan və İran Hərbi Dəniz Qüvvələri təchizat məsələlərində “CETC İnternational” ilə əməkdaşlıq edir. Qırğızıstanla da şirkətin əlaqələri genişdir. Bir neçə il əvvəl Türkmənistan CETC şirkətinin istehsalı, aşağı yüksəkliklərə nəzarət edən 3D YLC-18 radiolokasiya stansiyasını, yüksək hündürlüklərə nəzarət edən 3D YLC-2V radiolokasiya stansiyasını və 3 ədəd müxtəlif tipli zenit-raket komplekslərini alıb. Bunlar FM-90, KS-1A və FD-2000 Zenit-Raket Kompleksləridir.

Çin, təbii ki, əksər hallarda Qərb və Rusiya istehsalı silah nümunələrinin nüsxələrini hazırlayır, lakin qısa müddətdə məhsulun orjinal versiyasından daha üstün texniki xüsusiyyətlərini və uyğun qiymət səviyyəsini təmin edir. Digər tərəfdən Çin heç vaxt heç bir ölkənin və ya qurumun digərinə qarşı tətbiq etdiyi sanksiyalara qoşulmur, milli maraqlarına və beynəlxalq təhlükəsizliyə təhdid törətməyən silahların ixracına daha çox şəxsi maddi mənfəəti prizmasından yanaşır.

Əsasən elektron komponentlərin və avadanlıqların istehsalı ilə məşhurlaşan və dünyanın 100-dən çox ölkəsi ilə əməkdaşlıq edən “CETC International” şirkəti hazır məhsullarının çeşidinin və keyfiyyətinin səviyyəsi ilə seçilir. Şirkət Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin təşkilatçılığı və dəstəyi ilə 2016 və 2018-ci illərdə Azərbaycanda keçirilən ADEX beynəlxalq müdafiə sərgilərində stendlə təmsil olunaraq öz məhsullarını nümayiş etdirib.


Azərbaycanın ÇXR ilə əlaqələrini araşdırarkən, Bakının əldə etdiyi son YARS-ların və maraqlandığı qırıcıların istehsalında Çin şirkətlərinin iştirakı faktorunu nəzərə almamaq olmaz. Azərbaycan HHQ-nin maraq göstərdiyi JF-17 “Thunder” (Çin təsnifatı ilə FC-1) qırıcısının təchiz edildiyi 600 ədəd sensora malik KLJ-7A AFAR tipli radarı da bu korporasiya tərəfindən istehsal olunur. AFAR-a malik KLJ-7A RLS-in kütləsi 145 kq-dır, bir neçə versiyada mövcuddur. Bu radar qırıcıya düşmən təyyarəsini 170 km məsafədən aşkarlamağa, eyni zamanda 15 hədəfi müşayiət etməyə və onlardan dördünə paralel raketlə zərbə endirməyə imkan verir. KLJ-7A böyük bir radioelektron mübarizə potensialına da malikdir.


Ölkəmizin HHQ silahlanmasında müvcud olan köhnə MiQ-29 təyyarələri silahlanmadan çıxarılmadığı təqdirdə, onların KLJ-7A radarı ilə qismən modernləşdirilməsi də mümkündür. Bu məsələnin səfər çərçivəsində müzakirəsi istisna edilmir.

Digər tərəfdən isə Azərbaycan DSX-nin sahil mühafizə xidmətini yüksək texniki imkanlı mühafizə-patrul gəmiləri ilə təhcizatı artıq başa çatıb, lakin Hərbi Dəniz Qüvvələri haqqında bunu demək olmaz. HDQ-nin gəmi parkının yenilənməsi istiqamətində görüləcək işlərin həcmi böyükdür. Reallıqda Xəzər akvatoriyasında Azərbaycana qarşı aşkar təhdid nəzərə çarpmır, hər hansı bir qonşu dövlətlə hərbi əməliyyatlar ehtimalı çox zəifdir, mümkün kiçik anlaşılmazlıqlarda isə təmkinli davranmağa çalışırıq, buna görə də bu sahədə müttəfiq və tərəfdaş dövlətlərin imkanlarını araşdırmaq üçün zamanımız mövcuddur. Odur ki, yeni gəmi istehsalçısı təyin edərkən Azərbaycan tərsanəsində istehsal prosesinin yaradılması şərtilə ən münasib variant prioritet seçilməlidir. Bəlkə də bir çox ölkələrdə olduğu kimi, sifarişçi ehtiyac duyduğu texniki şərtlərin əks olunduğu layihə üzrə açıq tender elan edilməsi, ən münasib qiymət təklif edən şirkətlə müqavilə bağlanması da faydalı ola bilər.

“Poly Technologies”dən “Bal-E” alternativi

Azərbaycan Müdafiə nazirinin həm keçən il, həm də bu il ziyarət etdiyi Çinin “Poly Technologies” şirkəti “Poly Group Corporation” holdinqinin törəmə şirkətidir, onun baş ofisi Pekin şəhərində yerləşir. Şirkət Çin Xalq Qurtuluş Ordusu tərəfindən yaradılan NORİNCO (Çin Şimal Sənayesi Korporasiyası) ilə rəqabəti təmin etmək məqsədi ilə təsis edilib.


“Poly Technologies” Çin höküməti tərəfindən 1984-cü ildə qurulub, ordunun, Hərbi Dəniz Qüvvələrinin və Hərbi Hava Qüvvələrinin bütün növ müdafiə texnika və avadanlıqlarının idxalını, ixracını və satışını həyata keçirən ən böyük səlahiyyətli müdafiə sənaye şirkətlərindən biridir.

Şirkət ABŞ-ın “Boeing”, “Chevron-Texas”, Kanadanın “Bombardier”, Almaniyanın “Benz”, İtaliyanın “Ferrari”, Rusiyanın “Rosoboronexport”, Yaponiyanın “Sagawa Logistic” kimi məşhur çoxmillətli korporasiyaları da daxil olmaqla, yüzə yaxın ölkənin müəssisə və hökumət təşkilatları ilə işgüzar əlaqələrə malikdir. Yarandığı gündən bu 35 il ərzində ölkə və ordu üçün çoxlu sayda qabaqcıl texnika və texnologiya idxal və istehsal edən şirkətin satışlarının miqdarı on milyard dolları keçib.

Şirkətin istehsal etdiyi əsas məhsullara rabitə vasitələri, dəniz avadanlıqları, təyyarə və digər hava vasitələri, həmçinin aerokosmik və yerüstü naviqasiya avadanlıqları aiddir.


“Poly Technologies” Çin və müttəfiq orduları üçün avadanlıqların modernizasiyasında və hərbi məhsulların elmi-tədqiqat işlərində yaxından iştirak edir.

Bir çox ölkələr üçün milli müdafiə və təhlükəsizlik sisteminin təminatçısına çevrilən “Poly Technologies” dünyanın 100-dən çox ölkəsi ilə müdafiə, təhlükəsizlik, enerji, mədən sənayesi, layihələndirmə və mülki texnologiya ixracı kimi müxtəlif istiqamətlərdə əməkdaşlıq edir. Şirkət tədricən ticarət, istehsal və elmi tədqiqat işlərini özündə birləşdirən beynəlxalq bir müəssisəyə çevrilib.

Bu şirkət ilə əməldaşlıq Azərbaycana nə verə bilər sualına gəlincə, isə “Poly Technologies” şirkətinin geniş əhatəli sahil mühafizə sisteminin Azərbaycanın hərbi rəhbərliyinin diqqət mərkəzində ola biləcəyini ehtimal etmək mümkündür. Bunu hansı əsasla iddia etdiyimizi bir az sonra açıqlayacam. Əvvəlcə bu sahil mühafizə sistemi ilə tanış olaq.


Bu sahil mühafizə sisteminin tərkibinə radarlar, peyklər, təyyarələr, optik elektron sistemlər və onlara real zamanda məlumat ötürən PUA-lar daxil ola bilər. Başqa sözlə, açıq strukturaya malik sistemə, istifadənizdə olan müxtəlif təyinatlı müasir zenit-artilleriya və pilotlu/pilotsuz aviasiya vasitələrinizi inteqrasiya edə bilərsiniz.


Bəhs edilən “Poly Technologies” şirkətinin istehsal etdiyi sahil mühafizə sistemi müxtəlif komanda və idarəetmə sistemlərinə, yerüstü sensorlara, hava hücumundan müdafiə silahlarına və sahil gəmi əleyhinə raket kompleksindən ibarətdir. Onun Hava Hücumundan Müdafiə sisteminin tərkibinə isə 35 mm-lik zenit artilleriya qurğusu, daşınan FN-16 ZRK-sı və mobil FB-6A kompleksi daxildir. Sistemə əlavə olaraq atəş məsafəsi 15 ilə 125 km arasında olan LY-60D, LY-80 və FD-2000 ZRK də inteqrasiya edilə bilər.



Sahil mühafizə sisteminin gəmi əleyhinə imkanları S-602 raketləri ilə təmin olunur. Onlar YJ-62 (“Yingji”-62- “Hücum edən Qartal”) raketinin ixrac versiyasıdır, onun atəş məsafəsi 280 km-ə qədərdir. Çin silahlı qüvvələrinin təchiz edildiyi versiyada bu məsafə 40 ilə 400 km arasında dəyişir. Sistemin təchiz edilə biləcəyi digər bir S-602 raketi isə 15 ilə 120 km arasında atəş məsafəsinə malikdir.


Keçən il dekabrın 8-də Ordu.az-da “Rusiyanın Azərbaycana “Bal-E” kompleksini satmaması faciə deyil” sərlövhəli bir məqaləmiz dərc edildi. Azərbaycanın Xəzərdə güclənməsinə imkan verə biləcək bu sahil raket kompleksləri yerüstü hədəflərə qarşı da istifadə edilə bilir. Bu məqalənin yazılmasına, Rusiya Müdafiə Nazirliyinin rəsmisinin 4 il düşündükdən sonra bu silahların Dağlıq Qarabağda istifadə edilməsini istəmədiklərini qeyri-etik formada bildirməsi səbəb oldu. Həmin məqlənin əvvəlində belə bir sual qoyulmuşdu: “Döyüş əməliyyatları başlayanda sərf edilən döyüş sursat dəstlərinin yerini doldurmaq lazım gəldikdə, Rusiyadakı hansısa məmur bu gün işlətdiyi “bu silahların Dağlıq Qarabağda istifadə edilməsini istəmədiklərini” ifadəsini təkrar etsə nə baş verəcək? Təbii ki, döyüş əməliyyatları zamanı yeni istehsalçı axtarışı heç də ən münasib çıxış yolu hesab edilə bilməz.

Məqalənin sonunda isə Rusiyanın satmaq istəmədiyi sahil mühafizə kompleksinin əldə edilməsi zamanı diqqət ediləcək bir neçə məqamı sadalamışdıq. Onlar aktual olduğu üçün bir daha təkrarlamaq istəyirəm:


Birincisi, istehsalçı şirkətin mənsub olduğu ölkə ilə münasibətlər qarşılıqlı dostluq və əməkdaşlıq faktorlarına əsaslanmalıdır.

İkincisi, silah və sursat təchizatında seçilən tərəfdaşların etibarlılığı ilk növbədə zəmanət altına alınmalıdır. Hadisələrin ən pis inkişafı şəraitində belə, təchizat davamlı və fasiləsiz olmalıdır. Müqavilə şərtləri bütün mümkün neqativ halları tam istisna etməlidir. Ən sərt sanksiyalar “A” və “B” variantları ilə neytrallaşdırılmalı və ya təsirləri minimuma endirilməlidir.

Üçüncüsü, universal sistemlərə üstünlük verilməlidir. Eyni raketlərin quru, hava və dəniz platformalarından istifadə imkanları nəzərə alınmalıdır.

Nəticədə isə, komplekslərin atıcı qurğularının həm mövcud, həm də gələcək konsepsiyaya aid raketlərdən istifadə etmək imkanları ön planda yer almalıdır. Digər sistemlər də daxil olmaqla, ixrac potensiallı və daha mükəmməl raketlərin müştərək istehsalının Azərbaycanda təşkili mütləqdir. Sadalanan prinsiplərə riayət olunması gələcəkdə həm təchizat, həm maliyyə, həm də idxal risklərini minimuma endirə bilər.


Əslində “Poly Technologies” şirkətinin sahil mühafizə sisteminin Azərbaycanın diqqət mərkəzində ola biləcəyi ehtimalının əsas səbəbi də budur. Digər bir səbəb isə Çin sahil mühafizə sistemi həm 120, 280 və 400 km atəş məsafəsinə malik müxtəlif raketləri ilə “Bal-E” komplekslərindən geri qalmır, əksinə onları üstələyir, həm də daha fərqli aviasiya vasitələri ilə bərabər kifayət qədər geniş silah nomenklaturasını özündə birləşdirir.

İstənilən halda müttəfiq və tərəfdaş ölkələrlə müasir silah sistemlərinin istehsalına yönələn ortaq layihələrin həyata keçirilməsi, xüsusilə də onların ölkəmizin ərazisində təşkili, Azərbaycanın hərbi-siyasi-iqtisadi maraqlarına tam uyğundur.

Mənbələr:

http://www.cccme.org.cn/shop/cccme7030/index.aspx
https://ordu.az/az/news/131925/boyuk-gozlentiler--mudafie-naziri-zakir-hesenovun-cin-seferi-%E2%80%93-herbi-ekspert
https://bmpd.livejournal.com/2231686.html
https://www.globalsecurity.org/military/world/china/c-602.htm?fbclid=IwAR0EgrEOhwTeYeO0nRSOpm9czsBrbz8n9tXm6FNUQSKlf5VyVavGGTvb0IM
http://rbase.new-factoria.ru/missile/wobb/c-602/c-602.shtml?fbclid=IwAR0aqvU3IsoahPiPluUaeSYBfsATCGlFloWLi9OziLIp2WbAK_LxG3flL4o
https://topwar.ru/103051-v-knr-razrabotana-kompleksnaya-sistema-beregovoy-oborony.html?fbclid=IwAR3atbXgizBtpfik-qYHIW7QUQMSGeHRxX0lDAwSbbwnCAFFeHwBEodbRsU

Hərbi ekspert Ədalət Verdiyev
Ordu.az