Rusiya-Ukrayna müharibəsi insansız platformaların şəfəqini təmsil etmək baxımından və həm qlobal münaqişələr, həm də Türkiyənin cəlb oluna biləcəyi mümkün münaqişələr oxunda kritik bir nümunə kimi seçilir. Çünki bu müharibə indiyə qədər nəzəri olaraq qalan müxtəlif taktika və strategiyaların meydanda bir-birinə qarşı anbaan tətbiq olunduğu bir müharibə kimi özünü fərqli bir məkanda yerləşdirməyi bacardı. Quruda, havada və dənizdə hökmranlıq uğrunda mübarizə nəinki müharibəyə yeni yanaşmalar tətbiq etmək imkanı verdi, həm də təəccüblü təcrübələr gətirdi.
Rusiya ilə Ukrayna arasında müharibə başlamazdan əvvəl Qara dənizdəki ən böyük Hərbi Dəniz Qüvvələrinə (HDQ) sahib olan Rusiya HDQ-nin üstünlük qazanacağı düşünülürdü. Lakin müharibə başlayandan sonra Rusiya HDQ təəccüblü itkilər verdi. Təbii ki, yaşanan itkilərə görə admiral Viktor Sokolovu vitse-admiral Sergey Pinçuk əvəzləyib.
2014-cü ildə Krımın ilhaqı zamanı gəmilərinin çoxunu ruslara itirdiyi üçün Ukrayna HDQ bu müharibəyə başlayanda dünyanın gözündə demək olar ki, yox idi. Rusiyanın hücumu başlayanda Ukraynanın son flaqmanı “Hetman Sahaidachny” freqatının dramatik şəkildə batması HDQ ilə bağlı fikirləri daha da mənfi edib. Bu cədvələ baxanlar gələcəkdə nələrin baş verəcəyini az-çox təxmin edə bilirdilər. Ümumi rəy isə “ruslar Odessaya desant əməliyyatı həyata keçirərkən, ukraynalıların bir qayığı belə üzdürə bilməyəcək vəziyyətdə olduğu” yönündə idi.
Ancaq müharibənin ikinci ilində Ukrayna ordusu döyüş sursatı çatışmazlığı səbəbindən Rusiyanın döyüş meydanında irəliləyişlərinə qarşı çıxmaqda çətinlik çəksə də, Ukrayna HDQ Qara dənizdəki əməliyyatlarında təəccüblü nəticələr əldə etməyə davam edir. 2014-cü ildə Rusiyanın Krımı ilhaq etməsindən sonra Ukrayna HDQ demək olar məhv edilsə də, Pilotsuz Uçuş Aparatları (PUA) və dəniz platformaları ilə bir sıra uğurlara imza atıb ki, bu da digər ölkələrə də təsir edir. Təbii ki, bu, ölkələrin dəniz konsepsiyalarını nəzərdən keçirməsinə və silahlanma ilə bağlı müvafiq addımlar atmasına səbəb olur.
Müharibənin əvvəlindəki vəziyyətinə baxmayaraq, Ukrayna insansız platformalarla təəccüblü uğurlar əldə etdi
Ukraynanın Krıma PUA və raket hücumlarına müharibədən qısa müddət sonra başlaması diqqət çəksə də, ən təəccüblü uğuru müharibənin ikinci ayında Rusiyanın Qara dənizdə flaqmanı olan “Moskva”nı batırdığı vaxt qeydə alınıb. İki il əvvəl Ukrayna HDQ üçün ağrılı cədvələ baxanlar indi bu uğurlara təəccüblənir və deyirlər ki, Ukrayna HDQ Rusiyanın Qara dənizdəki gücünün bir hissəsini müharibədən kənarlaşdıra bilib.
Ukraynanın öz hərbi gəmiləri olmadığı üçün onun Rusiyaya qarşı dənizdə mübarizəsi 3 elementə əsaslanır: qanadlı raketlər, PUA-lar və dəniz platformaları. Ukraynanın əldə etdiyi kəşfiyyat məlumatları nəticəsində partlayıcı yüklü İnsansız Dəniz Platformaları (İDP) ilə həyata keçirdiyi hücumlar onu tarixə bu sahədəki ilk ölkə olaraq yazdırdı. Məsələn, Ukraynanın Rusiya sualtı qayığına hücumu İkinci Dünya müharibəsindən sonra Rusiya sualtı qayığını sıradan çıxaran ilk hücum kimi qeydə alınıb.
Rusiya HDQ-nin itkiləri Qara dənizdə Türkiyə-Rusiya balansını dəyişir
Rusiyanın donanma gücünü itirməsi Suriya oxunda onunla ara-sıra qarşılaşan Türkiyə tərəfindən də maraqla izlənilir. Bir çox sosial media platformalarında Türkiyənin indi Şərqi Aralıq dənizi və Qara dənizdəki mübahisəsiz tək ən böyük donanma olduğu deyilir. Halbuki Ukrayna müharibəsindən əvvəl bir çox insanlar rusların Qara dəniz donanmasının bütün Türkiyə HDQ-dən daha böyük olduğunu, mümkün bir toqquşmada Türkiyə HDQ-nin 3 dənizə səpələnmiş olduğu üçün Qara dənizdə ruslara qarşı müqavimət göstərə bilməyəcəyini, Qara dənizdə qarşıdurma davam etdikcə rusların Türkiyə HDQ-ni hissə-hissə udacağını düşünürdülər.
Ukraynanın içərisində olduğu vəziyyət bir sıra uğurlara baxmayaraq, Rusiyaya qarşı qələbədən uzaq olsa da, həm təzyiq baxımından özünü hiss etdirməyə davam edir, həm də bu, oxşar vəziyyətdə qala biləcək ölkələri ruhlandırır. Yarım əsrə yaxındır ki, inkişaf edən texnologiyaların yerli ekvivalentini istehsal etmək, innovativ xətti pozmamaq və hər bir inkişaf etdirilən elementdən məharətlə istifadə etmək haqqında düşünən Türkiyə heyəti, şübhəsiz ki, Ukrayna-Rusiya müharibəsi oxundakı asimmetrik imkanları da nəzərdən keçirir.
Bu prosesdə Türkiyə ilə Yunanıstanın yenidən üz-üzə gəlməsinin necə olacağı da gündəmə gətirilir və bu, müxtəlif şərhlərə səbəb olur. Lakin unutmayaq ki, Qara dənizdəki Rusiya HDQ hələ də patrul, dəstək və hücum missiyalarını yerinə yetirərək, HDQ-nin əsas vəzifələrini yerinə yetirməyə qadirdir.
Türkiyənin zərbə PUA-sı fəaliyyəti Qarabağ müharibəsinin ikinci mərhələsində özünü göstərərkən, Yunanıstanı narahat etdi
Azərbaycanın Türkiyədən aldığı zərbə PUA-ları Qarabağ müharibəsi zamanı dünyanın diqqətini çəkib. Zərbə PUA-ları 44 günlük mübarizə zamanı bütün cəbhələrdə istifadə edilib, ən ağır döyüş şəraitində 3 min saat fasiləsiz xidmət edib və 900-ə yaxın hədəfi dəqiqliklə vurub. Təbii ki, daim “Türkiyə ilə müharibə” mövzusu ilə ölkə gündəmini məşğul edən Yunanıstan dairələri bu mövzuya diqqət yetirməyə başladılar. Çünki o müharibəyə qədər Yunanıstan da Ermənistan kimi Türkiyənin PUA və zərbə PUA-sı məhsullarını lazımi səviyyədə qiymətləndirmirdi, türk qərarvericilərin bunlardan yalnız ictimaiyyətə qarşı təbliğat məqsədilə istifadə etdiyini təkrar edirdilər.
Bu prosesdə Türkiyə ilə ABŞ arasındakı fikir ayrılıqları Yunanıstan ictimaiyyətində Türkiyənin zəiflədiyi qənaətini gücləndirdi.
Türkiyə mövzusunda Yunanıstan daim eyni səhvə düşür
Qarabağ müharibəsinin ikinci mərhələsinə qədər Türkiyənin PUA və zərbə PUA-sı gücünü lazımınca qiymətləndirməyən yunanlar müharibənin sonunda yanıldıqlarını anladılar. Eyni şəkildə Türkiyənin ABŞ ilə S-400 və F-35 təyyarələri ilə bağlı böhranı onları eyni səhvə sürükləyib. ABŞ ilə böhran başlayanda anti-türk yunan ictimaiyyəti Türkiyənin 10 ildən sonra hava qüvvələrinin yox olacağına və Egeydə öz üstünlüklərinin daimi olacağına inanırdı. MMU “Kaan”ın uçuşu ilə yenidən yanıldıqlarını tezliklə anlasalar da, F-35 təyyarəsinə baxaraq, bir müddət özlərinə təsəlli verməyə üstünlük verdilər.
Lakin bu təsəlli uzun sürmədi. ABŞ ilə fikir ayrılığının son dövründə Türkiyə F-16 məsələsində əvvəlcə böyük razılaşma əldə etdi, daha sonra F-35 proqramına qayıtmaq üçün siqnallar verildi. Təbii ki, NATO-nun ən böyük ordularından birinin bu vəziyyətə düşə bilməyəcəyi reallığı Türkiyə əleyhinə mövqe sərgiləyən Yunanıstan ictimai rəyinə zərbə vurdu. Lakin yunanlar unutmamalı idilər ki, Türkiyə və ABŞ hər an razılığa gələ biləcək iki ölkədir.
Türkiyənin PUA və İnsansız Dəniz Platforması (İDP) fəaliyyəti Türkiyə ictimaiyyətində yanlış təsəvvür yaradıb
İnsansız platformaların Türkiyəyə verdiyi özünə inam ABŞ ilə qarşıdurma dövründə də özünü göstərdi. Çünki PUA və Silahlı İnsansız Dəniz Platforması (SİDP) sahəsində araşdırmalar və imkanlar son illərdə, xüsusən də Qarabağ müharibəsinin ikinci mərhələsində sonra demək olar Türkiyə üçün müstəqillik simvollarından birinə çevrilib. Təbii ki, Yunanıstanın rəftarına görə, bu hadisələrə baxdıqda, Türkiyənin NATO-ya ehtiyacı olmadığı və Yunanıstanı istədiyi zaman limanlara həbs edə biləcəyi düşüncəsi ortaya çıxdı.
Bu ideyanı irəli sürənlərin fikrincə, Türkiyənin bu insansız vasitələr sayəsində NATO-da olmasına, Avropa İttifaqı (Aİ) və ABŞ ilə razılaşmasına ehtiyac yox idi. Üstəlik, hesab edilirdi ki, Yunanıstan 10 milyona yaxın əhalisi olan bir ölkədir və Türkiyəyə müqavimət göstərə bilməz. Düşünülürdü ki, Türkiyə PUA və zərbə PUA-sı ilə havada üstünlük əldə edə, raket sistemləri ilə baza və limanları yararsız hala sala bilər. Türkiyə artıq Kiprdə lazımi cavabı verib.
Lakin bir sıra diplomatik görüşlərdən və ABŞ ilə yenidən masa arxasına əyləşdikdən sonra vəziyyətin o qədər də sadə olmadığı məlum oldu. Məsələn, F-35 təyyarələri ilə bağlı prosesdə “təyyarələrin pulu ödənildi, dərhal çatdırılmalıdır” deyənlər məsələnin təkcə puldan ibarət olmadığını anladılar. Nəticədə “istehsal etmədiyin silah sənin deyil” deyimi açıq şəkildə özünü sübut etdi. ABŞ və Yunanıstanın Türkiyənin suveren ərazilərindəki, xüsusən də Şərqi Aralıq dənizi və Egey bölgələrindəki fəaliyyətlərinin yaratdığı gərgin atmosfer təbii olaraq mümkün Türkiyə-Yunanıstan münaqişəsi ssenarisinin dəyərləndirilməsinə səbəb olur.
Mümkün Türkiyə-Yunanıstan müharibəsi ilə bağlı tarixi reallıqlara əhəmiyyət verilmir
Yunanıstanla Türkiyə arasında baş verə biləcək müharibə ilə Rusiya-Ukrayna müharibəsini müqayisə edərkən, iki amili unutmaq olmaz. Əvvəla, həm Türkiyə, həm də Yunanıstan NATO müttəfiqidir. Ona görə də beynəlxalq müqavilələrin məcburi qüvvəsi çərçivəsində açıq toqquşma atmosferi yaşamaq mümkün deyil. Digər tərəfdən, ikinci məqam olaraq Yunanıstanın Aİ-nin üzvü olduğunu unutmaq olmaz. Bu kontekstdə artıq Yunanıstana iqtisadi dəstək göstərən Aİ-nin belə bir inkişafda dəstəyini daha ciddi göstərəcəyini gözləmək olar. Təbii ki, Avropa-ABŞ dəstəyinin Yunanıstana iqtisadi, siyasi, hətta hərbi baxımdan da veriləcəyini proqnozlaşdırmaq olar.
Ona görə də Kipr Sülh Əməliyyatını irəli sürərək, “o gün etdik, bu gün yenə edərik” perspektivi həqiqəti yaxşı oxuya bilmir. Həmin illərdə bir tərəfdən Yunanıstan dövləti hərbi xunta tərəfindən idarə olunurdu, digər tərəfdən isə Kiprdə çevriliş baş verdi. Ona görə də Kipr yunanları və Yunanıstan yunanları Türkiyəyə qarşı həm strateji, həm də diplomatik baxımdan çox pis vəziyyətdə idilər. Onda da əməliyyat səviyyəsində Türkiyə ilə bərabər deyildilər. Təbii ki, Yunanıstan qüvvələri komandanlıq qabiliyyətini itirdiyindən Kipr adasında iştirak edə bilmədilər.
Bu məqamda qeyd etmək lazımdır ki, Türkiyənin Kipr müharibəsindəki əməliyyatı zamanı Yunanıstan HDQ-nin döyüşən yeganə gəmisi “Lesvos” adlı desant gəmisi olub. O, ELDYK alayını Kipr adasının qərbindəki Pafosa çıxararaq, dərhal qaçıb və Misir ərazi sularına yaxınlaşaraq, qaçma manevrləri ilə Yunanıstana qayıdıb.
Kiprdə Türkiyəni dayandıran amil nə idi? Tarix yenidən təkrarlana bilərmi?
Kipr müharibəsi nümunəsinə baxdıqda diqqətdən qaçan bir fakt budur: Türkiyə ordusunun Kipr əməliyyatı xarici diplomatik təzyiqlər nəticəsində bir dəfə dayandırılıb, ikinci dəfə isə adanın 35%-ni azad edərək, qəti şəkildə sona çatdırılıb. Ona görə də gələcəkdə Yunanıstan-Türkiyə müharibəsi olarsa, Türkiyənin ən mühüm maneəsi Yunanıstan ordusu deyil, qlobal xarici siyasi oxdur. Yunanıstan tərəfini də Türkiyənin F-35-ləri alıb-almayacağından daha çox bu maraqlandırır.
Əslində bu oxun necə işlədiyini “Sülh çeşməsi” əməliyyatı zamanı gördük. ABŞ-nin ozamankı prezidenti Donald Trampın diplomatik nəzakətdən məhrum olan məktubunu unutmaq olmaz. Rusiya da “Bahar qalxanı” əməliyyatı zamanı İdlibdə 34 türkiyəli hərbi qulluqçunun şəhid olduğu hücumu həyata keçirib, Türkiyənin Soçi razılaşmasını pozduğunu iddia edib. Mümkün Yunanıstan-Türkiyə müharibəsində aktorlar dəyişsə belə, Türkiyəyə münasibət dəyişməyəcək. Eyni şeyin yenidən təkrarlanması ehtimalı yüksəkdir.
Yunanıstan yaxın keçmişdə Türkiyəyə qarşı nə etdi, gələcəkdə nə edə bilər?
Yaxın keçmişdə Yunanıstan Lemnos adasında Fransa istehsalı olan gəmi əleyhinə raket batareyaları yerləşdirib. Yunanıstan S-300 batareyalarını Kritdə yerləşdirib, indi onları “Patriot”larla əvəz etmək istəyir. Daha sonra Afina F-16 modernləşdirmə proqramını işə saldı. Hazırda müxtəlif tipli helikopterlər almağa çalışır. Avropanın müdafiə şirkətləri ilə tankları modernləşdirməyə, zirehli vasitələri yeniləməyə çalışır. Aldığı qrantlar müqabilində Yunanıstan Ukraynaya aktiv şəkildə döyüş sursat dəstəyi verməkdən çəkinmir.
Lakin bu gün Yunanıstan, 1974-cü ildə olduğu kimi, Rodos adasının şərqindən gələn 1-2 gəmi istisna olmaqla, gələcəkdə açıq dənizə çıxa bilməyəcək vəziyyətdədir. Çünki onun bu tip logistika imkanları yoxdur. Egeydəki adalarda radar və müşahidəyə diqqət yetirir. Bu adalardan başqa heç bir yerdə Türkiyə qüvvələri ilə müharibə apara bilməyəcək vəziyyətdədir. Yunanıstanın bölgədə Türkiyəyə qarşı müttəfiqlik edə biləcəyi yeganə ölkə Əsəd rejiminin idarə etdiyi Suriya kimi görünür.
Belə bir ittifaq olsa belə, Əsəd rejiminin Türkiyə ilə qarşı-qarşıya qalacaq donanma gücü yoxdur. Bundan başqa, Yunanıstan Cənubi Kipr ilə liman və baza müttəfiqliyini davam etdirə bilər. Bölgənin mühüm aktorları arasında yer alan Misir və İsrail müxtəlif faktorlar, xüsusilə də Türkiyənin coğrafi mövqeyi nəticəsində Türkiyə ilə münasibətlərini tamamilə pis bir bərabərliyə sürükləmək vəziyyətindədir. Məsələn, Yunanıstanın son illərdə Türkiyə qarşısında yaxınlaşmağa çalışdığı Misir Türkiyə ilə normallaşma prosesinə daxil olur. Odur ki, Türkiyə-Yunanıstan məsələsində bölgədəki aktorların tutduqları mövqe və yanaşmalar xüsusilə Yunanıstan üçün xüsusi kritik əhəmiyyət kəsb edir.
Bundan əlavə, ümumiyyətlə idxalla ayaqda saxlanılan Yunanıstan ordusunun inventarı 2030-cu illərdəki iqtisadi vəziyyətə görə ədədi effektivliyini itirə bilər. Yunanıstan Hərbi Hava Qüvvələri (HHQ) qısa müddətdə Aleksandrupolisdən Kiprə qədər bir ərazidə 150-dən çox təyyarəni uçura bilməyəcək. “Türkiyənin olduğu yerdə sayması şərtiylə” Yunanıstanın 2040-cı illərdən əvvəl Egey və Aralıq dənizində görkəmli bir hava gücünə çevrilməsi mümkün deyil.
Yunanıstanla bağlı ABŞ və Böyük Britaniyanın dəstəyindən daim danışılır. Bununla belə, Fransanın da çox fəal rolu var
Yunanıstan əhali baxımından Türkiyə ilə uzunmüddətli müharibəyə daxil ola bilməyəcək bir ölkədir. Yunanıstan Türkiyə ilə uzunmüddətli mübarizə aparmaq üçün ancaq FETÖ, PKK, DHKPC kimi təşkilatlarla əməkdaşlıq edə bilər. Mümkün müharibə vəziyyətində ABŞ və Britaniya ilə yanaşı Fransa da nəzərə alınmalıdır. Körfəz müharibəsindən bəri Türkiyədə ABŞ və Britaniyanın təsiri nəzərə alınsa da, Fransa-Yunanıstan münasibətləri diqqətdən kənarda qalır. Yunanıstan 2004-cü ildən Frankofoniya təşkilatının tamhüquqlu üzvüdür. Frankofoniya bütün dünya üzrə şəxsi və ya ictimai məqsədlər üçün fransız dilindən müntəzəm istifadə edən şəxslər və təşkilatların bütün qrupudur. Terminin yaranması 1880-ci illərə təsadüf edir.
Bundan əlavə, iki ölkə arasında münasibətlər 1880-ci illərin sonlarına gedib çıxır. Bu gün ABŞ ordusu və HDQ-sinin yaxın dəstəkçisi kimi tanınan Yunanıstan quruculuq illərində ordu və donanma sifarişini fransızlardan alıb. Osmanlılara qarşı döyüşən bir qüvvə yaratmağa çalışarkən, həm ordu, həm də donanma Fransa rəsmiləri tərəfindən yenidən təşkil edildi. Balkan müharibələrindən etibarən yunan ordusu fransız məktəbi ilə təlim keçib və türklərə qarşı döyüşüb. Hətta səfərbərlik sistemini belə fransızlar yaradıblar.
Bu gün Fransa HDQ-sinin flaqmanı olan “Charles DeGaulle” aviadaşıyıcı gəmisi Yunanıstanın yeganə dərin dəniz bazası olan Suda körfəzi dəniz bazasına vaxtaşırı baş çəkir. Bu baza regionun ən böyük aviadaşıyıcı gəmilərini dəstəkləyə bilən dəniz limanı kimi seçilir. İki ölkə arasında silah müqavilələri və təlimlər tez-tez dünya gündəmində olur. Təbii ki, Türkiyə ilə Yunanıstan arasında Egey və Aralıq dənizi uğrunda müharibə başlayarsa, Fransanın öz “tarixi rolunu” üzərinə götürməsini gözləmək olar. Fransa dərhal gəmi diplomatiyasına başlaya və hətta Yunanıstan HDQ məhv edilməzdən əvvəl öz gəmilərində Yunanıstan bayrağını qaldıra bilər.
Yunanıstan-Türkiyə münaqişəsində müharibənin gedişi necə ola bilər?
Mümkün müharibəyə operativ səviyyədə nəzər salsaq, Türkiyə Gəmi diplomatiyası (“Gunboat diplomacy” – red.) başlamazdan əvvəl 48 saat ərzində qəti qələbə qazanmalıdır. Qərbdən dəstək gələnə qədər, Türkiyə HHQ önləmə fəaliyyətlərinə başlayarkən, bütün insansız döyüş platformaları və qanadlı raketlərin müşayiəti ilə Yunanıstanın üzən varlığını və adalar boyunca yayılmış quru hərbi mövcudluğunu döyüşdən kənarlaşdırmalıdır.
Sonra Yunanıstanın hava qüvvələri tamamilə ortadan qaldırılmalıdır. Türkiyənin yerli və milli hərbi məhsullar alması əməliyyat səviyyəsində bu müharibəyə hazırlıq demək olduğu halda, strateji müstəvidə də çəkindirmə deməkdir.
Təbii ki, heç kimin istəmədiyi qaynar müharibə olarsa, hadisələrin necə inkişaf edəcəyini proqnozlaşdırmaq çətindir. Müharibə tarixində bir neçə saat və həftə içində bitməsi gözlənilən bir çox müharibə aylarla davam edib və milyonlarla insanın itkisinə səbəb olub.
Türkiyənin silahlı insansız vasitələri Yunanıstanı limanlardan çıxa bilməyəcək vəziyyətə gətirə bilərmi?
Məsələyə xüsusi olaraq zərbə PUA-sı və SİDP nöqteyi-nəzərindən baxsaq, bu iki elementin bir müharibədə strateji uğur gətirməsi üçün hər iki sistem də Radioelektron Mübarizədən (REM) təsirlənməməli, hərəkətli və sabit hədəflərə qarşı hücumlarda verilən itkilərdən asılı olmayaraq müvəffəqiyyətli olmalıdır. Bu nöqtədə istifadə edilən raketlər və sursatlar da böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bunlar hədəfə təsadüfi atmaq əvəzinə, müxtəlif yanaşma bucaqları və məsafələri ilə bağlı işlənib hazırlanmalı olan taktikalar deməkdir.
Məsələn, İDP-lar hansı yunan gəmisinə hardan və hansı bucaqla yaxınlaşacaq, PUA-lar o zaman hara və hansı bucaqla yaxınlaşacaq, bunlar kamikadze olaraq hücum edəcək, yoxsa sursat atacaq? Bunların hamısı mümkün müharibədən əvvəl cavablandırılması lazım olan suallar kimi Türkiyə rəsmilərinin qarşısına çıxır. Mümkün müharibədə meydanda başqa bir maneə də var. Bu maneə Yunanıstanın verdiyi ABŞ bazalarıdır. Qısa müddətdə Fransa aqressivləşəcək, Almaniya sanksiyalar tətbiq edəcək, ABŞ təzyiqçi diplomatiya alverinə başlayacaq və NATO-da “birlik və həmrəyliyi” qorumaq üçün Türkiyəyə qarşı nəticə əldə etməyə çalışacaqlar.
Ona görə də Ukraynada olduğu kimi yalnız PUA-zərbə PUA-sı və qanadlı raket hücumları ilə Türkiyənin bu müharibədə qələbəsini dayandırmaq mümkün deyil. Pilotsuz platformalar inkişaf etsə də, onlara əsaslanan yeni taktika və strategiyalar hələ müharibəni bitirmək gücündə deyil. Üstəlik, dənizdə və havada aparılan müharibənin hesablamaları dəqiq olmaya bilər. Ona görə də ilk dəqiqələrdə müharibənin Maritsa çayı sahillərinə sıçrama ehtimalı nəzərə alınmalı və Türkiyə sərhədləri daxilindəki Şərqi Trakya torpaqlarında iqtisadi fəaliyyət pozulmamalıdır. Bu, ciddi dövlət planlaması və səfərbərlik strukturu deməkdir.
Nəticə
Yunanıstan və Türkiyə arasında Eksklüziv İqtisadi Zona və kontinental şelf problemlərinə görə bir-birinə mane olan gəmilər və havada bir-birini kilidləyən təyyarələr ilə gizli müharibə davam edir. Türkiyə Egey və Yunanıstanda seysmik tədqiqatları təlim zonası elan edərək, dövlət təcrübələrini həyata keçirir. Türkiyə həm Qara dənizdə, həm də Aralıq dənizində seysmik tədqiqat və qazma tətbiqlərinə diqqət yetirir. Türkiyə yerli və milli silah inventarını genişləndirərkən, Quru Qoşunları (QQ), HDQ və HHQ ilə birgə əməliyyat qrupu strukturları yaradılmalı, təlimlərə və məşğələlərə önəm verilməli, mərkəzləşdirilmiş planlaşdırma ilə əməliyyat hazırlanmalıdır.
Bundan əlavə, əməliyyatın icrasına eyni mərkəzdən nəzarət edilməli və mümkün müharibə vəziyyətində Gəmi diplomatiyası başlamazdan əvvəl müharibə 48 saat ərzində yekunlaşdırılmalıdır. Ukraynanın insansız platformalar və qanadlı raketlərlə vurduğu ziyan həyəcan yaratsa da, Rusiya HDQ-nin varlığını aradan qaldıra bilmədi. Buna görə də Rusiya HDQ patrul, dəstək və hücum gücünü qorumağa davam edir. Bu kontekstdə nəzərə alınmalıdır ki, Qərb dövlətləri Yunanıstan kimi NATO və Aİ ölkəsinin dəniz gücünü itirməməsi üçün əllərindən gələni edəcəklər.
Mümkün müharibəni qısa zamanda başa çatdırmaq üçün Türkiyə ordusu PUA, zərbə PUA-sı və SİDP-nin effektivliyini artırmalı, birgə əməliyyatlarda HDQ və HHQ-ni inkişaf etdirməyə davam etməlidir. Bu istiqamətdə uğur Yunanıstan HDQ-ni bir mərmi belə atmadan limanı tərk edə bilməyəcək hala gətirə bilər. Beləliklə, davamlı olaraq ssenariləri yazılan Türkiyə-Yunanıstan münaqişəsi hələ başlamamış bitmiş hesab edilə bilər.
Müharibəyə daxil olmadan belə Yunanıstan təslim olub, Türkiyənin üstünlüyünü qəbul etmək məcburiyyətində qala bilər. Bu, “müəyyən bir güc” olmağın tələbidir. Bundan başqa, qələbəyə çatmaq üçün təkcə insansız döyüş vasitələrinin kifayət etməyəcəyi göz qabağındadır.
Dəyanət Ağalarlı
Ordu.az
