Unudulmamalıdır ki, bu gün əldə etdiyimiz taktiki və texnoloji imkanların əksəriyyəti İkinci Dünya müharibəsində qazanılan təcrübələrə əsaslanır və xüsusilə Sualtı Qayıqlara Qarşı Mübarizə ilə bağlı bu gün də qüvvədə olan doktrina və yanaşmaların başlanğıc nöqtəsidir.
Sülh dövründə müdafiə sənayesi sahəsində inkişaflar və yeniliklər, texnoloji tərəqqidən asılı olaraq, inkişaf etdirilən sistemlər müəyyən yetkinliyə çatdıqda və bu sistemlərdən istifadə edəcək donanmaların istifadəsinə verildikdə baş verir, texnoloji inkişaf, sistemlər və əks tədbirlər dövrü ərzində irəliləməyə davam edir.
Bu sistemlərin inkişafı çərçivəsində hərbi qulluqçular bu dövrə ilə, habelə korporativ mədəniyyət daxilində mühəndislik anlayışına, biliyinə malik olmayan ordu/donanmalarla məhdudlaşırlar və əməliyyat konsepsiyaları texnologiyanın inkişafına uyğunlaşdıra bildikləri dərəcədə mümkün olur.
Ancaq müasir dünyada texnologiyanın inkişaf sürətinin çox yüksək olması hərbi qulluqçuların gələcəyin əməliyyat mühitini proqnozlaşdıraraq, buna uyğun konsepsiyaları və bu konsepsiyalara əsaslanan ehtiyacları ortaya qoyarkən, klassik konsepsiya anlayışının tələb etdiyi orta-uzun müddətə deyil, qısa müddətə diqqət yetirmələrinə səbəb ola bilər və hətta konsepsiyaların ən müasir texnoloji sistemlərə uyğunlaşdırılmasını tələb edə bilər.
Başqa sözlə, anlayışların uzaqgörənliyi adi konsepsiyaya əsaslanan ehtiyaclar sistemində texnoloji inkişafları istiqamətləndirdiyi halda, indi texnoloji inkişaflar anlayışların üfüqünü müəyyən edir. Nəticə etibarilə günbəgün inkişaf etdirilən yeni texnoloji sistem mövcud istifadə doktrina/taktikalarını dəyişdirir və mövcud taktikaların bu dəyişmə dinamizmi konsepsiyaların proqnozlaşdırılaraq deyil, texnologiyanı izləyərək formalaşdırılmasına səbəb olur.
Həqiqi əməliyyat və ya müharibə mühiti istifadəçilərə qarşılaşdıqları təhlükəyə tam uyğun gələn taktiki və texniki ehtiyacları müəyyən etməyə və bu təhlükəni ən birbaşa şəkildə aradan qaldırmağa imkan verir.
“Ukrayna-Rusiya müharibəsi laboratoriya mühiti yaratdı”
Ukrayna-Rusiya müharibəsi xüsusilə Ukrayna üçün məhz belə bir laboratoriya mühiti yaradıb. Ukrayna özündən həm qabiliyyət və inventarındakı elementlər, həm də köklü dəniz müharibəsi doktrinası biliyi ilə çox üstün vəziyyətdə görünən Rusiyaya qarşı bu təhdidi aradan qaldıra bilməsə də, əngəlləyən və gecikdirən taktika və texnikalardan istifadə etməyə çalışıb.
Bütün dünyanın bu müharibə ilə oyun dəyişdirən yeni bir konsepsiya olaraq İnsansız Dəniz Platformalarından (İDP) danışmağa başlaması Ukraynanın bu tətbiqinin ən azından indilik işə yaradığını göstərir. Ukrayna bütün dünyanın gözü qarşısında özünü sübut etdi və Rusiya donanması üzərində yaratdığı konkret nəticələrlə dəniz müharibəsinin istiqamətini şübhə altına almağa başladı. Lakin şübhəsiz ki, Ukrayna-Rusiya müharibəsində İDP-lərin uğur qazanmasında komanda-nəzarət və kəşfiyyat sahəsində göstərilən dəstək böyük rol oynadı.
İDP-lər ucuz, sadə iş prinsiplərinə və bu sadəliklə asimmetrik təsirlərinə görə adi suüstü platformalar üçün təhlükə yaratsa da, hətta strateji səviyyədə yerləşdirmələrə təsir göstərsə də, dəniz müharibəsində onların oyun dəyişdirici təsiri nə qədər davam edəcək? Əslində, İDP-lər tarix boyu dəniz müharibələrindən alınan dərslər nəticəsində yaradılan əsas müharibə prinsiplərinin əksəriyyətini (hədəf, hücum, ağırlıq mərkəzi, qüvvəyə qənaət, manevr, təhlükəsizlik, basqın, sadəlik, çeviklik, qarşılıqlı fəaliyyət) təmsil edə bilən hibrid strukturdur, başqa sözlə, həm platforma, həm silah, həm də hücum taktikasıdır.
Ona qarşı görüləcək tədbir ondan daha ucuz və sadə olmadığı müddətcə əhəmiyyətini də qoruyacaq. Bununla belə, aydındır ki, İDP komanda-nəzarət qabiliyyəti və kəşfiyyat dəstəyi olmadan uğur qazana bilməz.
“Adi suüstü platformalar üçün təhlükə yaradır”
Ukrayna-Rusiya müharibəsində İDP-lərin bu üstünlüyünü dəstəkləyən və həvəsləndirən qabaqcıl donanmalara malik dövlətlər bu təhlükə başqa bir əməliyyat mühitində onların donanmalarına yönəldiyi zaman hansı tədbirləri görəcəklər və ya bunu məhdudlaşdıran hüquqi sanksiyalar yaratmaq üçün səy göstərəcəklər?
Əslində İDP-lərin aşağı qiyməti, sadəliyi və qeyri-dövlət aktorları tərəfindən də əldə edilmə/istehsal edilmə/istifadə edilməsinin asanlığı nəzərə alındıqda, belə bir sanksiyanın dəniz hüququ baxımından nə dərəcədə işləyəcəyi mübahisəlidir. Digər tərəfdən dünyanın bir çox bölgəsində hal-hazırda dondurulmuş münaqişə zonalarının yaxın gələcəkdə üzə çıxacağı, bugünkü qarşıdurmaların əməliyyat mühitində qısa müdddətdə əldə ediləcək nəticələri gətirən qətiyyətli döyüş yanaşması ilə bitməyəcəyi və tükəndirmə strategiyalarının ön plana çıxacağı nəzərə alındıqda, İDP-lər bu tükəndirmə strategiyasında başqa rollardan birində olacaq.
Bu kontekstdə İDP-lər adi müharibədə qəti nəticə yaradacaq amil olmasa da, xüsusilə coğrafi cəhətdən məhdud olan, suüstü birliklərin dar bir əraziyə sıxışdığı, başqa sözlə, məhdud əməliyyat zonalarında meydana gələn qarşıdurma/müharibələrdə daha effektiv tətbiq olunacaq. Bugünkü təhlükəsizlik mühitini nəzərə alsaq, münaqişələr dünya nizamının qorunub saxlanmasını təmin edən adi kiçik dişlərə çevrilmiş kimi görünür.
Başqa sözlə desək, regionda münaqişə sona çatdıqda belə tərəflər münaqişənin hədəflərinə tam çata bilmir. Bu vəziyyət dünyanı, o cümlədən münaqişə tərəflərini münaqişə bitdikdən sonra qeyri-müəyyənlik səbəbindən münaqişə rejiminin davam etdirilməsinə üstünlük vermək vəziyyətinə qoyur.
Münaqişənin belə pis dövründə İDP zəif tərəfin mənəviyyatını və gücünü qoruyacaq, eyni zamanda daha güclü tərəfin münaqişədən geri çəkilməsinə səbəb olmayacaq. Başqa sözlə desək, oyunu dəyişdirməyəcək, amma uzadacaq. Təbii ki, yuxarıdakı fikirlərdən belə nəticəyə gəlmək olmaz ki, İDP-lərin bu rolu şərti müharibədə lazımınca qiymətləndirilməyəcək. Müharibə prinsiplərinin demək olar ki, bütün aspektlərini özündə birləşdirə bilən bu sadə sistem adi müharibələrin mühüm təyinedicisi olmağa namizəddir.
Ancaq bahalı donanmalara böyük resurslar ayıran dövlətlər İDP-lərin bu təhdidinə hara qədər boyun əyəcək və ya dözəcək? Alman U-Qayıqlarının İkinci Dünya müharibəsində konvoylar üzərində yaratdığı üstünlük müttəfiqlər tərəfindən hazırlanmış sualtı qayıqlara qarşı mübarizə taktikaları və sensorlarla tezliklə aradan qaldırıldı.
Yüksək texnologiya məhsulu platforma/silah/sensorların davamlı inkişafı və bu texnologiyalara yönəlmiş tələbin davam etdirilməsi sistematikası içərisində, bu kamikadzeləri onların sadəliyinə uyğun səy göstərməklə aradan qaldıracaq tədbirlərin inkişaf etdirilməsi müəyyən vaxt tələb etsə də, bu tədbirlərin adi dəniz taktikasının bir hissəsinə çevrilməsi dünya silah sənayesi, eləcə də qabaqcıl donanmalar üçün zərurət olacaq.
Firuz Bağırov
Ordu.az
