Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsi Kremlin bölgədəki təsirinin zəifləməsində əsas hadisə olub. Rusiyanın hücumu Avrasiyada ticarət və geosiyasi dinamikanı dəyişdi. Və onun təsirləri XIX əvvəllərindən Rusiyanın ənənəvi olaraq dominant güc olduğu Cənubi Qafqazda qabarıq şəkildə hiss olunur . Hətta Sovet İttifaqının dağılmasından sonra müəyyən geosiyasi boşluqlar yarandıqda belə, Rusiya böyük ölçüdə mübahisəsiz regional mövqeyini qoruyub saxlamışdı.
Ukraynadakı “uzun müharibə” bütün bunları dəyişdirir. Rusiyanın tənəzzülünün bəzi elementləri həqiqətən müharibədən əvvəl də görünürdü. Bununla belə, genişmiqyaslı işğala başladıqdan sonra Moskva öz xarici siyasətində getdikcə gözlənilməz hala gəldi və onilliklər boyu dominantlıq etdiyi tranzit marşrutlarını effektiv şəkildə pozdu. İndi Kreml qonşuları ilə daha ehtiyatlı addım atmalıdır. Məsələn, Bakı ilə münasibətlərdə Moskva son vaxtlar daha səbirli olub, çünki Azərbaycan Rusiyanın Şimal-Cənub Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin genişləndirilməsini dəstəkləməkdə əsas mövqeyə malikdir.
Nəticədə Rusiyanın Ermənistanla münasibətləri xeyli pisləşib. Paşinyandan kənar bir sıra digər Ermənistan rəsmiləri artıq Moskvanı etibarlı müttəfiq hesab etmirlər. Ermənistan hökuməti regional təhlükəsizliyi qorumaq üçün Rusiyanın rəhbərlik etdiyi Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatına arxalana biləcəyini də hiss etmir.
Hətta Gürcüstanla münasibətlərində də Rusiya bir sıra siyasətlər həyata keçirib ki, bu da gürcü əhalisi arasında ona qarşı fikir formalaşdırır. Bu ilin əvvəlində “Gürcü Arzusu” hökuməti Rusiyada qeydiyyatdan keçən və işləyən beynəlxalq təşkilatlara əlavə maneələr qoyan Rusiyanın “xarici agent” qanun layihəsinə bənzər qanun qəbul etməyi planlaşdırırdı. Lakin geniş etirazlardan sonra layihə rəsmi müzakirədən çıxarıldı. Bundan əlavə, Moskva 2023-cü ilin mayında Gürcüstana birbaşa uçuşları bərpa etdi. “Gürcü arzusu” hökuməti bu addımı kifayət qədər dəstəkləsə də, Rusiyadan bu cür uçuşların olması Gürcüstanda kəskin ictimai etirazlarla qarşılandı.
Regional dinamikada bəlkə də ən təsirli dəyişiklik digər kənar güclərin cəlb edilməsinin effektivliyinin artması ilə baş verdi. Bakı və Tbilisi ilə əlaqələrin genişləndirilməsində Türkiyənin təsiri nəzərəçarpacaq dərəcədə artıb. Ankara hazırda Qara dənizdən və Türkiyənin şərqindən keçərək Xəzər dənizinə və Mərkəzi Asiyaya birləşdirən strateji əhəmiyyətli tranzit layihəsi olan Orta Dəhlizin inkişafında mərkəzi oyunçu kimi xidmət edir .
İranın Cənubi Qafqaza diqqətinin artması Rusiyanın regional təsirinə də mane olub. İkinci Qarabağ Müharibəsinin nəticələri və Ukrayna müharibəsindən yaranan regional boşluq Tehrana Ermənistanla daha sıx əlaqələr qurmaqla öz mövqeyini bərpa etmək üçün boşluq təmin etdi. Eyni zamanda, bu, İrana lazım gəldikdə Azərbaycana təzyiq etmək, xüsusən də Zəngəzur dəhlizinin gələcək inkişafının qarşısını almaq və Rusiyanı regional infrastrukturun yaxşılaşdırılmasında daha mərkəzi rol almağa sövq etmək imkanlarını artırıb.
Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsi həm də Çin kimi qeyri-regional güclərin regionda ikitərəfli əlaqələri genişləndirmək üçün qapılarını açıb. Pekin bu yaxınlarda Qara dəniz tranziti və ticarətində özünə daha yaxşı yer təmin ümidi ilə Tbilisi ilə strateji tərəfdaşlıq sazişi imzaladı. Yeni sövdələşmə, həmçinin strateji əhəmiyyətli Anaklia limanının tikintisi də daxil olmaqla, Gürcüstanda mühüm infrastruktur layihələri üçün potensial investisiyaları əhatə edir.
Qərb də region ölkələri ilə əlaqələr qurdu. Əvvəlki fəaliyyətsizliyinə görə kəskin tənqid olunsa da, Avropa İttifaqı Cənubi Qafqazda təsirini artırmaq üçün bir sıra mühüm addımlar atıb. Aİ Gürcüstanın Avropa perspektivini dəstəkləməyə davam etdi və Qara dənizin dibi boyunca elektrik kabelinin çəkilməsi üçün bu yaxınlarda təklif olunan layihədə iştirak etməyə razılıq verdi. Brüssel də Azərbaycanla yeni qaz sazişi imzalayıb və Ermənistan-Azərbaycan sülh danışıqlarında vasitəçilik rolunu gücləndirib. Bundan əlavə, Birləşmiş Ştatlar Bakı və İrəvan arasında mürəkkəb danışıqların gedişində fəal şəkildə danışıqlar masasının mərkəzində yer alıb.
Bu kənar aktorların geniş fəaliyyət göstərməsi istər-istəməz Kremlin Ermənistandakı ümumi mövqeyi ilə bağlı suallar yaradır. Mövcud tendensiyalar Mərkəzi Asiyadakı oxşar hadisələri əks etdirərək Moskvanın təsirinin azalmağa davam edəcəyini göstərir. Rusiyanın regional rolunun azalması təkcə Mərkəzi Asiya dövlətlərinə deyil, həm də Ermənistan kimi ənənəvi müttəfiqlərə daha çoxvektorlu xarici siyasət yürütməyə imkan verib.
Bütün bunlara baxmayaraq, Rusiyanın Cənubi Qafqazı tamamilə tərk etmək ehtimalı yoxdur. Coğrafi yaxınlıq və geniş hərbi mövcudluq Moskvanın diqqətini ən azı qismən bölgədə saxlayacaq. Bununla belə, Cənubi Qafqaz çoxtərəfli geosiyasi məkana çevrildiyi üçün indi Rusiya regionda nüfuz uğrunda mübarizə aparan çoxsaylı güclərdən birinə çevrilir.
Rusiyanın Cənubi Qafqazda hökmranlığı dövrü başa çatdı. Ermənistanla son gərginlik Moskvanın mövqelərinin zəiflədiyini vurğulayır. Regional rəqabət artıq təkcə Qərb və Rusiyadan ibarət deyil. Türkiyə və Çin regional təsirlərini dərinləşdirməyə davam edir və müəyyən mənada Rusiyanın üstünlüyünü sıxışdırıblar. Hələ çox şey Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsinin nəticəsindən asılı olacaq.
Asif Cəfərov
Ordu.az
