Müharibənin də öz qanunları var. Faktiki olaraq, baş verən tədbirləri iki istiqamətdə həyata keçirilir: Ermənistanın Qarabağda qanunsuz yerləşdirdiyi erməni silahlılarına qarşı və sosial media/mediada. Dünəndən etibarən başlayan hadisələr fonunda sosial medianın problemə yanaşmasına nəzər saldıqda bu istiqamətdə qəbul edilmiş qanunları xatırlamaya bilmərik. Qeyri-peşəkar şəxslər tərəfindən qeyri-peşəkar rəylərin və məlumatların cəmiyyətin beyninə yeridilməyə çalışılması anarxiyanın yaradılmasına hesablanıb.
Buna qədər Azəbaycan mediası, xüsusən də internet media dəfələrlə bənzər fövqəladə vəziyyətlə qarşılaşıb. Baş verən hadisələr sübut etdi ki, sosial şəbəkə seqmentində ciddi boşluqlar mövcuddur və mediadan fərqli olaraq qeyri-peşəkar şəxslər problemə professional yanaşmağı sevmirlər. Bənzər şəxslər tərəfindən yayılan informasiyalar birtərəfli və bir çox hallarda heç bir mənbəyə əsaslanmadan ictimaiyyətə çatdırılır. Bu da təbii ki, insanlarda təşviş yaradır. Onlardan bəziləri, hətta bir az da irəli gedərək, özlərini “hərbi ekspert” kimi təqdim edir, yaydıqları dezinformasiyalara inanan şəxslərin əhatə dairəsinin genişləndirilməsi üçün yayımı dövlətə və millətə ziyan verəcək videogörüntüləri və yaxud da aidiyyəti olmayan fotoşəkilləri yerləşdirərək, çaşqınlığı daha da artırırlar. Mənbəyi bəlli olmayan adreslərdən gələn saxta məlumatları yaymaq da bu prosesə töhfə verir. Bu baxımdan, biz hazırkı hadisələr fonunda hisslərimizin məsuliyyətimizi unutdurmasına imkan verməməli, məlumat istehsalı, paylaşılması zamanı ilk növbədə mənbə tələb etməli və informasiyanın saxta olduğunu müəyyən etdikdə isə ona qarşı ciddi mübarizə aparmalıyıq.
Bəs dezinformasiya ilə necə mübarizə aparmaq olar?
Saxta məlumatla mübarizə çətin məsələ olsa da, onunla effektiv mübarizə aparmaq üçün istifadə edə biləcəyimiz bir neçe strategiya mövcuddur.
Hər hansı bir məlumatı paylaşmazdan və ya ona reaksiya verməzdən əvvəl, onun düzgünlüyünü etibarlı və etibarlı mənbələrdən yoxladığınızdan əmin olun. Məlumatı təsdiqləmək üçün bir neçə etibarlı mənbə axtarmaq lazımdır. Faktların yoxlanılması dezinformasiya ilə mübarizədə çox vacibdir. Müxtəlif faktları yoxlayan təşkilatlar ve vebsaytlar sizə iddiaların düzgünlüyünü müəyyən etməyə kömək edə bilər. Bəzi tanınmış fakt yoxlama təşkilatlarına “Snopes”, “FactCheck.org” və “PolitiFact” daxildir.
Tənqidi düşünmə bacarıqlarını və media savadlılığını inkişaf etdirin. Məlumat mənbələrini qiymətləndirməyi, faktları yoxlamağı və qərəzləri başa düşməyi öyrənin. Ən çox yayılmış dezinformasiya növləri və onların necə yayıldığı barədə özünüzü öyrədin. Öz qərəzlərinizi anlayın və onların məlumat qavrayışınıza necə təsir edə biləcəyindən xəbərdar olun. Yalnız şəxsi inanclara və ya emosiyalara əsaslanan məlumatı paylaşmaqdan çəkinin.
Ciddi xəbər təşkilatları, elmi jurnallar və dövlət agentlikləri kimi nüfuzlu məlumat mənbələrinə etibar edin. Sosial media yazıları və anonim mənbələrlə ehtiyatlı olun. Dəqiq və etibarlı xəbərlərə üstünlük verən etibarlı xəbər agentliklərinə abunə olun və onları dəstəkləyin.
Tənqidi düşüncəni təşviq edin: Başqalarını tənqidi düşünməyə və məlumatları qəbul etməzdən əvvəl sorğulamağa təşviq edin. Məlumatı yoxlamağa kömək edə biləcək resursları və alətləri paylaşın.
Dezinformasiyanı müzakirə edərkən və ya düzəldərkən söhbətə empatiya və hörmətlə yanaşın. İnsanlar qarşıdurma olmadan yanaşdıqda daha çox dinləyir və fərqli perspektivləri nəzərə alırlar.
Sosial media platformalarında və ya digər onlayn kanallarda dezinformasiyaya rast gəlsəniz, bu barədə müvafiq platformaya məlumat verin. Əksər platformalarda yalan və ya aldadıcı məzmunu həll etmək üçün hesabat mexanizmləri var.
Hər hansı bir məlumatı paylaşmazdan əvvəl onun mənbəyi, dəqiqliyi və potensial təsiri barədə tənqidi düşünün. Sosial media fəaliyyətinizə və paylaşdığınız məzmuna diqqət yetirin, bunun dəqiq məlumatın yayılmasına töhfə verdiyinə əmin olun.
Yadda saxlayın ki, dezinformasiya ilə mübarizə davamlı bir prosesdir və informasiya məkanında həqiqəti və dəqiqliyi təbliğ etmək üçün fərdlərin, icmaların və təşkilatların kollektiv səylərini tələb edir. Və ən əsası keyfiyyətli jurnalistika dezinformasiya ilə mübarizədə mühüm rol oynayır.
Asif Cəfərov
Ordu.az
