BRICS-in məqsədi nədir?

Siyasi baxımdan, Braziliya, Rusiya, Hindistan, Çin və Cənubi Afrika Respublikasından ibarət BRICS qrupu daha ədalətli və təmsilçi qlobal idarəçiliyi hədəfləyir. Üzv ölkələr iddia edirlər ki, Qərbin hegemonluğu altında olan qlobal sistemdə inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün daha çox təmsilçilik imkanları yaradılmalıdır. Bu baxımdan G7-nin və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Təhlükəsizlik Şurasının qeyri-bərabər strukturları və qətnamələri BRICS-in daim tənqid etdiyi məsələlər sırasındadır. Bir çox ekspertlər tərəfindən beynəlxalq sistemdə çoxqütblülük yaratmaq məqsədi daşıdığı kimi şərh edilən bu münasibət üzvlərin BMT Təhlükəsizlik Şurasında islahat tələbləri və beynəlxalq hüququn tənqidi ilə ifadə olunur.

İqtisadi baxımdan BRICS öz kollektiv iqtisadi gücünün vacibliyini qəbul edir və onu qarşılıqlı fayda prinsipi altında gücləndirməyə çalışır. BRICS infrastruktur, sənayeləşmə, texnologiya və innovasiya kimi sahələrdə təcrübə və biliklərin mübadiləsi yolu ilə üzvlərinin inkişafına dəstək verməyə çalışır. Bu kontekstdə 2015-ci ildə 5 təsisçi üzv inkişaf etməkdə olan ölkələrdəki inkişaf layihələrinə kredit vermək üçün Yeni İnkişaf Bankını (NDB) qurdu. Məlumdur ki, bu gün bank üzv ölkələrdə 96-dan çox layihəyə 33 milyard dollar kredit verib. 2021-ci ildə Banqladeş, Misir, Uruqvay və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri (BƏƏ) NDB-yə qoşuldular. Hazırda NDB-yə qoşulmaq üçün 30-dan çox ölkənin müraciət etdiyi barədə məlumatlar var. BRICS-in iqtisadi hədəflərinin Qərb hegemonluğu altında qlobal iqtisadi sistemin dominant valyutası olan ABŞ dollarını ləğv etmək olduğunu söyləmək mümkündür. Braziliya Prezidenti Luis İnasiu Lula da Silvanın formalaşma üçün ortaq valyuta təklifi və Çinin son dövrlərdə Çin yuanı ilə ticarət əməliyyatları həyata keçirmə səyləri də bu kontekstdə şərh edilə bilər.

BRICS Xarici İşlər Nazirləri Toplantısının diqqət mərkəzində olduğu mövzular hansılardır?

İyunun 2-də Keyptaunda keçirilən BRICS Xarici İşlər Nazirləri Toplantısına üzv ölkələrlə yanaşı, Səudiyyə Ərəbistanı, İran, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri (BƏƏ), Kuba da qatılıb. “BRICS-in dostları” kimi tanınan Konqo, Komorlar İttifaqı, Qabon və Qazaxıstan da görüşə öz nümayəndələrini göndərib. O da məlumdur ki, BRICS toplantılarında faktiki olaraq Misir, Argentina, Qvineya-Bisau və İndoneziya iştirak edib.

İştirakçıların çox olduğu bu toplantıda müzakirə olunan mövzular arasında BMT Təhlükəsizlik Şurasının islahatı, çoxtərəfliliyin qorunması, beynəlxalq hüquq və sanksiyalar, regional və qlobal təhlükəsizlik problemləri, davamlı inkişaf, qlobal iqtisadiyyat, terrorizmlə mübarizə, iqlim və enerji təhlükəsizliyi kimi məsələlər olub. Bu yaxınlarda Rusiya və Çinə sərt mesajlar verən G7 toplantısına cavab olaraq da güclü anti-Qərb əhval-ruhiyyəsi var idi. İş o yerə çatıb ki, ev sahibi Cənubi Afrika Respublikasının xarici işlər naziri Naledi Pandor sammitin açılış nitqində deyib: “İnkişaf etmiş ölkələr heç vaxt inkişaf etməkdə olan dünya qarşısında öhdəliklərini yerinə yetirməyiblər və bütün məsuliyyəti Qlobal Cənubun üzərinə atmağa çalışırlar”.

Görüşdə diqqət çəkən digər məqam isə jurnalistlərin Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin avqustda Cənubi Afrika Respublikası (CAR) keçiriləcək BRICS liderlərinin sammitinə qatılacağı təqdirdə həbs olunub-olunmayacağı ilə bağlı gərgin sualları olub. Məlum olduğu kimi, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin (BCM) üzvü olan CAR-a barəsində həbs qərarı çıxarılan Putinin sammitə qatılacağı təqdirdə həbs edilməsi üçün təzyiqlər edilir. Pandorun Putini qəbul etmək üçün qanuni variantları nəzərdən keçirdikləri barədə açıqlaması gözlənilən həbsin baş tutmayacağı kimi şərh edilə bilər. Sammitə Mozambik və ya Çin kimi başqa bir ölkənin ev sahibliyi etməsi də mümkündür.

İclasda bəlkə də ən həlledici mövzu təşkilatın genişlənmə tendensiyası ilə bağlı müzakirələr olub. Bu yaxınlarda Çinin vasitəçiliyi ilə 7 ildir davam edən münaqişəsinə son qoyan Səudiyyə Ərəbistanı və İranın görüşdə potensial iştirakçı kimi iştirak etməsi və təkbətək görüş keçirməsi də BRICS-in genişlənməsi və gələcəyi ilə bağlı mühüm inkişaf kimi şərh edilir.

BRICS-də genişlənmə tendensiyası necə şərh olunur?

Məlumdur ki, Türkiyə də daxil olmaqla ən azı 19 üzv BRICS-ə qoşulmaq niyyətindədir. İndiyədək Səudiyyə Ərəbistanı, İran, Əlcəzair, Argentina, Bəhreyn, İndoneziya, Misir və BƏƏ BRICS-ə üzvlük üçün müraciət edib. Digər tərəfdən, NDB rəsmiləri Səudiyyə Ərəbistanının banka üzvlüyü ilə bağlı mühüm müzakirələr apardıqlarını bildiriblər.

Dünyanın ən böyük neft ixracatçılarından olan Səudiyyə Ərəbistanının BRICS və NDB-də iştirakı böyük əhəmiyyət kəsb edir. Səudiyyə Ərəbistanının iştirakı BRICS-in qlobal iqtisadiyyatda Qərbin hökmranlığını qırmaq üçün zəruri hesab etdiyi neft-dollara son qoymaq üçün vacibdir. Çünki gələcəkdə Səudiyyə Ərəbistanı BRICS çərçivəsində neft alveri edərkən, bir çox aktorlar, xüsusilə də neftə ehtiyacı olan Avropa ölkələri dollar əvəzinə yeni valyuta ilə ticarət edə bilər. Digər tərəfdən, BRICS-in dünya əhalisi və iqtisadiyyatındakı təmsilçilik nisbətlərini nəzərə alsaq, Səudiyyə Ərəbistanı təşkilata qoşulduğu zaman geniş ticarət-iqtisadi şəbəkəyə çıxış əldə edə biləcək və Qərblə əlaqələrində danışıqlar sahəsi genişlənəcək.

Avqustda keçiriləcək sammitdən sonra BRICS-də yaşanacaq genişlənmələrin qlobal sistemdə ciddi dəyişikliklərə səbəb olacağını deyə bilərik. Lakin bu dəyişiklik Çin, Rusiya və İranın gözlədiyi kimi ABŞ-ı devirməklə qlobal hegemonluğun əl dəyişdirməsi deyil. Səudiyyə Ərəbistanı, İran, Argentina, Venesuela və Əlcəzair kimi qlobal iqtisadiyyatın mühüm aktorlarının BRICS-ə daxil edilməsi qısa və orta müddətli perspektivdə neft-dolları aradan qaldırmayacaq. Əksinə, qlobal iqtisadiyyatda yeni qütbləşməyə yol açmaqla Şərqlə Qərb arasında yeni gərginlik yarada bilər.

Digər tərəfdən, bu inkişaflardan ən çox faydalanacaq iki dövlətin Rusiya və Çin olduğunu söyləyə bilərik. Çünki Çin lider ölkə vəziyyətində olduğu BRICS-in genişlənməsi ilə uzun müddətdir davam edən genişlənmə strategiyasını nəzərəçarpacaq uğura çevirəcək. Rusiya isə BRICS kanalları vasitəsilə Ukrayna müharibəsinə görə Qərb dövlətlərinin məhkum etdiyi təcrid vəziyyətindən çıxa biləcək.

Sevinc Əliyeva
Ordu.az