2022-ci ilin yayın və payızı boyu Rusiya Ukraynanın taxıl ixracı obyektlərinə çoxsaylı hücumlar etmək üçün ərazidən baza kimi istifadə edib. Yayda rus qoşunları Nikolayevdəki Nika-Tera taxıl terminalına zərbələr endirib. Ukraynanın ikinci ən böyük taxıl terminalının 3 elevator və yükləmə mexanizmləri sıradan çıxıb, xeyli ziyan görüb. Rusiya həmçinin Ukrayna limanlarının taxıl ixracına mane olmaq üçün Qara dəniz regionunda və Dnepr çayının sektorlarında gizli mədən işlərini həyata keçirib. 4 sentyabr 2022-ci il səhəri Rusiya hərbçiləri Qılburun dilindən Oçakov limanında bir neçə min ton taxıl olan elevatoru atəşə tutaraq məhv edib. Hücum zamanı bir çox fərdi evə də ziyan dəyib.
Keçən payızda Rusiya qoşunları yarımadadan İran istehsalı olan “Şahed-136” kamikadze Pilotsuz Uçuş Aparatının (PUA) operatorlarını və təlimatçılarını öyrətmək və Ukraynaya PUA zərbələri üçün buraxılış ərazisi kimi fəal şəkildə istifadə ediblər. 2022-ci il oktyabrın 31-də Oçakova taxıl aparan Ukraynanın “Nibulon” gəmiçilik şirkətinin iki yedək gəmisi hücuma məruz qalıb. Hücum nəticəsində iki yedək heyəti üzvü həlak olub, daha biri itkin düşüb. Hücum Rusiya hərbi mobil qrupları tərəfindən Qılburun dilində yerləşdirilmiş “Tiger” zirehli maşınlarında quraşdırılmış ən son Rusiyanın “Kornet-D” tank əleyhinə idarə olunan raket sistemlərindən istifadə edilməklə həyata keçirilib. Hücum üçün hədəflərin koordinatları gecəgörmə sensorları və portativ radarlar ilə təchiz edilmiş yarımadanın şimal sahilində yerləşən müşahidə məntəqələrindən təmin edilib.
2022-ci il noyabrın 11-də Ukrayna qoşunlarının Xersona daxil olması və şəhərin səkkiz aylıq işğalına son qoyulmasından sonra vəziyyət dəyişdi. Ruslar geri çəkilərkən təxminən 20.000 qoşun, yerli əhalinin bir hissəsi, mobil hərbi logistika və döyüş sursatları Dnepr çayının sol sahilinə köçürdülər. Bununla belə, bu geri çəkilmələrinə baxmayaraq, onlar Qılburun yarımadasına və yarımadanın dilinə nəzarət edirlər. Payızdan qışın əvvəlinə qədər Ukrayna hərbçiləri dəfələrlə Qılburuna basqınlar edib, lakin kəşfiyyat və diversiya fəaliyyətləri istisna olmaqla, böyük uğur qazana bilmədi. Rusiya hərbçiləri bəzi zirehli texnikalara malik olan mobil kontingenti yarımadada saxlayır, müntəzəm olaraq sahili atəşə tutur və Buq çayında və Dnepr-Buq limanında naviqasiyanın qarşısını alır. Krımda yerləşən Rusiya aviasiyasının üstünlüyü nəticəsində, rus bölmələri ərazini Ukraynanın mümkün hava hücumlarından qoruyur. Rusiya həmçinin reydlər üçün sürətli qayıqlardan ibarət bəzi səyyar çay qüvvələrini yerləşdirib. Yanvarın 10-da Dnepr çayının deltasındakı adalar uğrunda gedən döyüşlər zamanı bu qayıqlardan biri Ukrayna artilleriyası tərəfindən zədələnib. Ukrayna qoşunları Xersona davamlı atəşlərin qarşısını almaq üçün bu adalar üzərində nəzarəti təmin etmək və Rusiya qüvvələrinin bölgədə açıq naviqasiyasını dayandırmaq istəyir.
Qılburun dilinin Rusiya işğalçı qüvvələri üçün əhəmiyyətini nəzərə alsaq, sual yaranır: Ukraynanın ərazini geri qaytarmaq üçün hərbi həll yolu varmı? Qılburun dili uğrunda mübarizəyə dair yarım il davam edən müzakirələr Ukrayna sahillərinin və sahil sularının (sahildən 40-100 mil aralı) müdafiəsində sahil müdafiə və suüstü donanmanın əhəmiyyətini bir daha göstərdi. Qılburunda öyrənilən dərslər Ukrayna Hərbi Dəniz Qüvvələrinin dənizə nəzarət və dənizdən daha güclü düşməni dayandırıb dəf edə bilən imkanlarını inkişaf etdirməsi zərurətini təsdiqləyir. Düşmənin yaxın coğrafi yaxınlığını nəzərə alaraq, Ukrayna ilk növbədə sahilyanı ərazilərdə və sahil sularında dəniz təhlükəsizliyini təmin etməli və yalnız bundan sonra öz səylərini açıq dənizə çatdırmağı planlaşdırmalıdır.
Burada ilk addım düşməni şərqə doğru çəkilməyə məcbur etmək və onun hücumlarının qarşısını almaq məqsədilə kifayət qədər atəş gücü təmin etmək üçün kəşfiyyat və zərbə PUA-ları ilə birgə uzun mənzilli 155 millimetrlik artilleriya və raket sistemlərindən istifadə edərək, düşmənin yarımada boyunca mövqelərinə davamlı və dəqiq hücumlar olmalıdır. Bu yanaşma 2022-ci ilin mayında İlan adasının azad edilməsi zamanı uğur qazanıb. Dəniz hücumu üçün PUA parkının yaradılması sahil sularında bu səyləri dəstəkləyə bilər, düşmən korvetlərini və “Kalibr” qanadlı raketləri ilə silahlanmış freqatları təhdid edə bilər.
Quru və hava elementlərinə əlavə olaraq, yarımada ətrafında amfibiya reydləri dəniz əsaslı platformalardan atəşlə dəstəklənməlidir. Avtomatik toplara və qısa mənzilli tank əleyhinə raketlərə malik manevr edə bilən və güclü sürətli hücum katerləri bu cür səyləri dəstəkləməkdə son dərəcə təsirli olardı. Burada Ukrayna üçün nəzərdə tutulmuş, daha əvvəl Amerika hərbi yardım paketlərinə daxil edilmiş ABŞ istehsalı “Mark VI” patrul katerlərini xatırlatmaq yerinə düşərdi. Bu gəmilər və onların “dənizdə idarəetmə” qabiliyyəti yüngül yerdəyişmələri (100 tondan az) nəzərə alınmaqla hava və ya yer yolu ilə istismar sahəsinə çatdırıla və oradan çıxarıla bilər. Zaman keçdikcə bu qayıqlar Qara dəniz və Azov dənizinin sahil suları üzərində Ukraynanın suverenliyinin potensial bərpası zərurəti baxımından daha da əhəmiyyət qazanacaq.
“Qurza-M”, PO-2, “Juk” və “SeaArk Dauntless” sinifləri də daxil olmaqla, hazırda Ukrayna Hərbi Dəniz Qüvvələrində istifadə edilən gəmilər əhəmiyyətli dərəcədə daha az güclü və manevr qabiliyyətinə malikdir və dənizdə bu cür əməliyyatların müvəffəqiyyətinə minimum töhfə verəcək. Qara dənizin şimal-qərb bölgəsinin məhdud sularında korvetlər və ya freqatlar kimi daha böyük yerdəyişmə ilə daha böyük döyüş gəmiləri arzuolunan olardı, lakin bu, həmçinin hava və dəniz gücündə üstünlük təşkil edən daha güclü düşmən üçün asan hədəflər təmin edərdi. Sürətli və güclü raket katerləri (hücum qayığı), Ukraynanın işğal olunmuş ərazilərində quru qoşunlarına dəstək verən sahil sularında Rusiya gəmilərini ovlamaq və batırmaq üçün manevr və raket atəşinin birləşməsindən istifadə edərək düşmənin dənizə çıxmasının qarşısını ala bilər.
Ukraynanın 1991-ci ildəki dəniz sərhədlərini bərpa və nəzarət etmək üçün bu cür imkanları inkişaf etdirmək üçün bir neçə ay vaxtı var. Bu məqsədlə Ukraynanın cənubunun təhlükəsizliyini təmin etmək və Nikolayev, Xerson və Oçakovdan naviqasiyanı yenidən açmaq çox vacib olacaq, bu da Ukraynanın beynəlxalq dənizçilik və kənd təsərrüfatı sektorlarının yenidən işə salınmasına əhəmiyyətli töhfə verəcək. Bundan əlavə, Qılburun dili və yarımadasına nəzarət Ukraynaya Azov dənizi və Krım yarımadası boyunca Ukrayna sahillərinin işğaldan azad edilməsi üçün gələcəkdə çıxış imkanı verəcək. Bütün bunları nəzərə alan Rusiya ordusu Ukraynanın bu istiqamətlərdə hər hansı mümkün irəliləyişinin qarşısını almaq üçün fəal şəkildə istehkam qurur, çünki hazırda zaman ən önəmli amildir.
Firuz Bağırov
Ordu.az
