Bu, bir neçə səbəbdən yerli müşahidəçilər üçün sürpriz olub. Birincisi, erməni tərəfi öz qüvvələrini bölgədən geri çəkməkdən imtina edirdi və hətta 2022-ci ilin iyununda Ermənistandan müqaviləli hərbçilərin bu əraziyə yerləşdirilməsi planlarını açıqlamışdı. İkincisi, Azərbaycan hökumətinin məlumatlarına baxmayaraq, Beynəlxalq Böhran Qrupu da daxil olmaqla, bir çox beynəlxalq müşahidəçilər daha əvvəl Ermənistanın öz qoşunlarını Qarabağdan çıxardığı barədə səhv məlumat yaymışdılar.
Qriqoryanın bəyanatı son bir neçə həftə ərzində Ermənistan-Azərbaycan sülh prosesində baş verən bir sıra mühüm hadisələrin fonunda baş verib. Sonuncu belə hadisə iyulun 15-də baş verib, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Nazirlər Kabinetinin iclasında Ermənistanın öz öhdəliklərini yerinə yetirməkdən imtina etməsini və Rusiyanın 2020-ci il noyabrın 10-dan etibarən üçtərəfli bəyanatın icrasını təmin etmək istəməməsini tənqid edib.
Qarabağ müharibəsinə son qoyan bu bəyanatın dördüncü bəndində deyilir: “Rusiya Federasiyasının sülhməramlı kontingenti erməni silahlı qüvvələrinin çıxarılması ilə paralel şəkildə yerləşdirilir”.
İlham Əliyev çıxışında bu məsələ ilə bağlı danışıqlarla əlaqədar əvvəllər məlum olmayan mühüm detalı açıqlayıb. Azərbaycan liderinin sözlərinə görə, Rusiya Müdafiə Nazirliyinin yüksək rütbəli rəsmisi bir neçə ay əvvəl Bakıya səfəri zamanı Ermənistanın 2022-ci ilin iyun ayına kimi silahlı qüvvələrini Qarabağdan çıxaracağını vəd edib: “İndi iyulun ortalarıdır, lakin bu məsələ hələ də həllini tapmayıb”.
Üçtərəfli bəyanatın dördüncü bəndinin və Ermənistan hökumətinin son qərarının icrasında Rusiyanın rolunu Qriqoryan da müsahibəsində qeyd edib. Qriqoryan onu da əlavə edib ki, Qarabağdakı erməni separatçı rejiminin hərbi birləşmələri fəaliyyətini davam etdirəcək və Rusiya sülhməramlı qüvvələri ilə birgə Qarabağdakı ermənilərin "təhlükəsizliyini" təmin edəcək.
Bu bəyanat, Avropa İttifaqının artan roluna baxmayaraq, Rusiyanın sülh prosesində əsas aktor olaraq qaldığını bir daha təsdiq etməklə yanaşı, Ermənistanın hələ də Azərbaycan ərazilərinə ərazi iddiasında olduğunu göstərir, Qriqoryanın müsahibədə Azərbaycan tərəfindən “qanunsuz olaraq işğal edildiyini” dediyi Farrux Azərbaycanın Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən tanınan suveren ərazilərinin bir hissəsidir. Deməli, bu regionda separatçı rejimin silahlı birləşmələrinin mövcudluğu Bakıda Azərbaycanın milli təhlükəsizliyinə təhdid kimi qəbul edilir. Azərbaycan çox güman ki, danışıqların növbəti mərhələlərində separatçıların demilitarizasiyasını təmin etməyə çalışacaq.
Hətta bu uğursuzluqlara baxmayaraq, sülh prosesi çərçivəsində müsbət dinamika bu taleyüklü məsələlərin hər iki tərəf tərəfindən sülh yolu ilə həll olunacağına ümid yaradır. Bu məqsədlə iyulun 16-da Ermənistan və Azərbaycanın xarici işlər nazirləri ilk dəfə ikitərəfli görüşdə görüşüblər. Gürcüstanın paytaxtı Tbilisidə keçirilən görüşdən sonra hər iki tərəfdən yeni vədlər verilməsə də, sülh prosesi üçün tərəflər arasında ikitərəfli təmasların davam etdirilməsi zəruridir. Ermənistan və Azərbaycanın xarici işlər nazirləri arasında ilk ikitərəfli təmaslar 2022-ci ilin aprelində baş tutub, o zaman onlar iki dəfə telefonla danışıblar.
Hər iki ölkə liderinin Avropa İttifaqı Şurasının sədri Çarlz Mişelin vasitəçiliyi ilə bu il üçüncü dəfə Brüsseldə görüşməsi gözlənilir. Mayın 22-də Ermənistan və Azərbaycan arasında keçirilmiş əvvəlki Brüssel sammitinin nəticələrinə görə, hökumətlər iyul və ya avqustda yenidən görüşməyi vəd ediblər. Bu arada, hər bir tərəf may sammitindən bir neçə gün sonra müvafiq ilk iclaslarını keçirən sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası üzrə beynəlxalq komissiyanın işinə başlayıb və Rusiyanın vasitəçiliyi ilə baş nazir müavinlərindən ibarət işçi qrupunu yenidən aktivləşdirib. Bu inkişaflar regional sülh və təhlükəsizlik üçün müsbət nəticələr verəcəyini vəd edir, lakin seperatçıların davam edən təhdidləri və çağırışları da nəzərdən qaçmamalıdır.
Firuz Bağırov
Ordu.az
