İranın birinci vitse-prezidenti Ermənistana Nikol Paşinyanın dəvəti ilə AİB Baş nazirlərinin görüşü ilə bağlı səfər etmişdi, lakin heç bir şübhə yoxdur ki, burada söhbət kollektiv şəkildə razılaşdırılmış hərəkətdən gedir və bu, tamamilə məntiqlidir. Məlum olduğu kimi, hazırda İran və AİB azad ticarət rejimindədir. İrəvanda faktiki olaraq İranın AİB-ə üzvlük müraciətinin gündəmdə olduğu açıqlanır.
Bu vəziyyət İranın cənub istiqamətində, İsrail-Livan və ya İsrail-”Hizbullah” cəbhəsində cərəyan edən hadisələrlə maraqlı “korrelyasiya”dadır. Təbii ki, İranın cənubdan gələn təzyiqlərə qarşı çıxmaq üçün şimalda AİB üzvlüyünü gündəmə gətirdiyini təsəvvür etmək sadəlövhlük olar. “Korrelyasiya” sözü, təbii ki, şərti mənadadır.
Baş verən hadisələr Avrasiya təhlükəsizlik sisteminin transformasiya nöqtəsində, əlamətdar hadisələrin cərəyan etdiyi yerdə dərindən kəsişə bilər. Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin (BƏƏ) prezidenti bu dövlətin yaranmasından, yəni 1971-ci ildən bəri ilk dəfə ABŞ-yə rəsmi səfər edib və burada onunla görüş zamanı ABŞ prezidenti Co Bayden BƏƏ-ni ABŞ-nin bloklara qoşulmayan müttəfiqi kimi qiymətləndirib ki, bu da sıx hərbi əməkdaşlığa imkan verir.
Bu mənada xronoloji baxımdan bu səfərdən sonra ortaya çıxan məlumatlar çox diqqətəlayiqdir. Bir sıra şirkətlər Əbu-Dabi ilə BƏƏ-də çip istehsalının yaradılması məsələsini müzakirə edirlər ki, bu da BƏƏ-nin mərkəzi istehsal ölkəsinə çevrilməsinə imkan verəcək. Bu, BƏƏ-nin regional və beynəlxalq təhlükəsizlik sistemində yeni rolu deməkdir. Şübhə yoxdur ki, bu vəziyyət İsraili narahat edir və Təl-Əvivin hazırkı hərbi kampaniyası da bu transformasiya meylləri, qüvvələr balansındakı bu dəyişiklik ilə bağlı ola bilər.
BƏƏ-nin yeni rolu, şübhəsiz ki, İranı da narahat edir. Bu mənada İranın məlum AİB üzvlüyündən danışarkən, bunun altında adekvat təhlükəsizlik sisteminin konturları da nəzərə alınmalıdır. Dünyada iqtisadi və hərbi-siyasi blokların paralelliyi NATO-Avropa İttifaqı kimi müəyyən qanunauyğunluqdur. Eyniləşdirmə deyil, lakin yüksək dərəcədə müqayisəlilik qanunauyğunluğu var.
AİB və KTMT ad və ya işarə baxımından oxşardır, lakin praktiki mənada burada müqayisəlilik heç də yüksək deyil. Əgər İran taleyindən asılı olmayaraq, AİB-ə müraciətdən danışırsa, müqayisəli təhlükəsizlik mexanizmi məsələsi də ssenari səviyyəsində nəzərdən keçirilməlidir ki, bu da KTMT-nin transformasiya gündəminin böyük ehtimalla zamanla bunu izləyəcəyi anlamına gələ bilər.
Aqil Məmmədov
Ordu.az
