Əslində Tehran faktiki olaraq iqtisadi əhəmiyyət kəsb edən, formalaşdırılan platformanın “təhlükəsizlik paraleli”nin gündəmini qaldırır. Bu, bir-iki il əvvəl, BRİKS-in genişlənmə tendensiyası formalaşan zaman danışdığımız məsələdir. Oxucu ilə qlobal iqtisadi platformaların adətən təhlükəsizlik mexanizmləri ilə müşayiət olunmasından danışmışıq.

Müxtəlif hallarda bu qanunauyğunluq şərtiliklərə və ya nisbiliyə malik ola bilsə belə, bu, geniş mənada müəyyən bir qanunauyğunluqdur. İqtisadi formasiyalar paralel təhlükəsizlik diskursu və mexanizmlərin inkişafı ilə müşayiət olunmazsa, o zaman bunlar digər proseslərdə sadəcə olaraq zamanla parçalanacaq.

Lakin BRİKS halında ən azı hələlik tendensiyalar parçalanma məntiqində deyil, tərkibin və gündəliyin genişləndirilməsi məntiqindədir və əslində bu fonda təhlükəsizlik gündəminin ilk siqnalı Tehranın Milli Təhlükəsizlik Şurasının katibinin ağzından eşidilir. Təbii ki, bu təklifin birdəfəlik dəyərləndirilməsi və təsdiqini alacağını söyləmək sadəlövhlük olar.

Üstəlik, BRİKS-ə üzv ölkələrin təhlükəsizliklə bağlı fəlsəfi və konseptual səviyyədə belə ortaq anlayışa malik olması təkcə fakt deyil, onların bir çoxunda ciddi fərqlər, bəzi hallarda isə hətta rəqabətli fərqlər var. Ümumiyyətlə, BRİKS-in təhlükəsizlik sahəsində ümumiliyi bəlkə də ən yaxşı şəkildə çoxqütblü dünya nizamının, deməli, çoxqütblü təhlükəsizlik nizamının məntiqinin müqayisəsi ilə məhdudlaşır.

Ancaq bu halda önəmli olan Tehranın əslində söhbəti açmasıdır. Bunun bütün üzvlərlə, yoxsa bəzi üzvlərlə razılaşdırıldığını anlamaq lazımdır. Hər halda Rusiyada Şoyqu və Putindən başqa İran rəsmisi BRİKS toplantısında iştirak edən Çinin xarici işlər naziri ilə də görüşüb.

Əslində İranın təklifi təhlükəsizlik komponentinin BRİKS gündəmində institusionallaşdırılmış məsələyə çevrilməsi, yəni bu məsələnin daimi rejimdə olacağı strukturun, mexanizmin formalaşdırılmasından ibarətdir.

Asif Cəfərov
Ordu.az