HMH sistemi sualtı qayıqların suda qalma müddətini əhəmiyyətli dərəcədə uzadır. Bu texnologiya ənənəvi dizel-elektrik (SSK) sualtı qayıqlarının tez-tez səthə çıxmasına ehtiyacı aradan qaldırır. Beləliklə, sualtı qayıqlar daha uzun müddət gizli qala bilir və düşmən tərəfindən aşkarlanma riskini minimuma endirir.
SSK tipli sualtı qayıqların səssiz işləmə üstünlüyü var. Ancaq bu cür sualtı qayıqlar batareyalarını doldurmaq üçün müəyyən fasilələrlə şnorkel etməlidir. Bu proses sualtı qayığın aşkarlanma ehtimalını artırır və sualtı hərəkət imkanlarını məhdudlaşdırır. Nüvə sualtı qayıqlarının (SSN) isə qeyri-məhdud su altında qalma müddəti var. Bununla belə, reaktorları və mürəkkəb sistemləri sayəsində daha səs-küylü işləyir.
HMH sistemi hər iki növ sualtı qayıqların üstünlüklərini birləşdirir və onların çatışmazlıqlarını minimuma endirir. HMH texnologiyası sualtı qayığın oksigen ehtiyacını ödəmək üçün səthə çıxmaq ehtiyacını aradan qaldırır. Bu sayədə klassik sualtı qayıqlar kimi davamlı olaraq şnorkellə üzməyə ehtiyac qalmır. SSN-lər qədər olmasa da, 1-2 həftə su altında qala bilir və SSN-lərin səssizlik üstünlüyünü qoruyur.
Sualtı əməliyyatlarda məxfilik strateji əhəmiyyət kəsb edir. Hətta düşmən sularında mövcudluğu məlum olan sualtı qayıq da qarşı tərəfin dəniz nəqliyyatına və əməliyyatlarına ciddi təsir göstərə bilər. Buna görə də HMH sistemli sualtı qayıqlar HDQ-lərin çəkindirici gücünü artırır.
Yeni texnologiya Türkiyəyə regional dəniz qüvvələri balansında mühüm addım atmağa imkan verdi. Hazırda Yunanıstanın 4 “Papanikolis” sinfinə məxsus və 1 HS “Okeanos”, İsrailin isə 3 “Dolphin-II” sinfinə məxsus HMH-li sualtı qayığı var. Türkiyənin HMH sualtı qayıq parkı qarşıdakı illərdə genişlənəcək. “Reis” sinfinə məxsus sualtı qayıqların tamamlanmasıyla Türkiyənin HMH-li sualtı qayıqlarının sayı 2029-cu ildə 6-ya yüksələcək.
Milli Sualtı Qayıq (MILDEN) layihəsinin 2030-cu illərin ortalarında tamamlanması ilə bu rəqəmin 10-a çatdırılması planlaşdırılır. Məsələn, AIP ilə təchiz edilmiş sualtı qayıqlar su altında adi dizel-elektrik sualtı qayıqlardan beş dəfəyə qədər uzun müddət işləyə bilər. AIP texnologiyası sualtı qayıqları daha çox əməliyyat çevikliyi ilə təmin edir. Onlar müntəzəm olaraq səthə çıxmadan uzunmüddətli patrul və gizli əməliyyatlar da daxil olmaqla, daha geniş spektrli missiyaları yerinə yetirə bilərlər.
Bu çeviklik xüsusilə sahil sularında və ya dəstək bazalarına məhdud çıxışı olan ərazilərdə fəaliyyət göstərən donanmalar üçün faydalıdır. Nüvə sualtı qayıqları ilə müqayisədə AIP sualtı qayıqları təchizat və istismar baxımından daha qənaətcildir. AIP sualtı qayıqlarının qiyməti 200-600 milyon dollar arasındadır ki, bu da bu sualtı qayıqları nüvə enerjisi ilə işləyən gəmilər üçün tələb olunan əhəmiyyətli investisiyalar olmadan öz dəniz imkanlarını genişləndirmək istəyən ölkələr üçün sərfəli alternativə çevirir.
AIP sistemləri tez-tez mövcud dizel-elektrik sualtı qayıqlara uyğunlaşdırıla bilər ki, bu da donanmalara tamamilə yeni gəmilərə ehtiyac olmadan mövcud parklarını təkmilləşdirməyə imkan verir. Bu uyğunlaşma köhnə sualtı qayıqların istismar müddətini və imkanlarını əhəmiyyətli dərəcədə uzada bilər.
AIP texnologiyasının quraşdırılması sualtı qayığın ümumi dəyərini təxminən 10% artıra bilər. Bu xərcə təkcə AIP sistemlərinə ilkin investisiyalar deyil, həm də daha mürəkkəb maşınlarla bağlı davam edən texniki xidmət və əməliyyat xərcləri daxildir. Nəticə etibarilə donanmalar strateji ehtiyaclarından asılı olaraq adi sualtı qayıqlara və ya nüvə enerjisi ilə işləyən variantlara sərmayə qoymağı daha qənaətli hesab edə bilərlər.
AIP sualtı qayıqları adi dizel-elektrik sualtı qayıqlardan daha uzun müddət su altında qala bilsələr də, nüvə sualtı qayıqlarının dözümlülük imkanlarından aşağıdırlar. AIP sualtı qayıqları, bir qayda olaraq, aylarla su altında qala bilən, səthə çıxmadan daha yüksək sürətlə hərəkət edə bilən və nüvə enerjisi ilə işləyən sualtı qayıqların əməliyyat mənzilinə və davamlı sürətinə uyğun gəlmir.
AIP sualtı qayıqları texniki xidmət və yanacaq doldurma üçün limanlara və ya bazalara giriş tələb edə bilər ki, bu da xüsusilə dost sahillərdən uzaqda olan uzunmüddətli missiyalarda onların əməliyyat çevikliyini məhdudlaşdıra bilər. Bu asılılıq uzunmüddətli gizli əməliyyatlar tələb edən ssenarilərdə strateji çatışmazlıq ola bilər.
Nəticə etibarilə Türkiyənin dəniz müdafiə qabiliyyətində yeni dövr başlayır. HMH texnologiyası ilə təchiz edilmiş sualtı qayıqlar Türkiyə HDQ-nin çəkindiriciliyini və əməliyyat effektivliyini artırır, regional dəniz qüvvələri balansında kritik faktora çevrilir.
Dəyanət Ağalarlı
Ordu.az
