Yunanıstanın xarici işlər naziri Yorgos Yerapetritis ötən günlərdə Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidanı ziyarət edib. Keçən iyulda Litvada keçirilən NATO zirvəsi zamanı bir araya gələn Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan və Yunanıstanın Baş naziri Kiriakos Mitsotakis sentyabrda Nyu-Yorkda, heç bir problem olmadığı təqdirdə dekabrda Yunanıstanın Saloniki şəhərində yenidən görüşəcək. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Baş Assambleyasının illik adi sammiti çərçivəsində iki ölkə liderlərinin hərtərəfli görüşü gözlənilir. Eynilə, Salonikidə keçiriləcək Yüksək Səviyyəli Strateji Əməkdaşlıq Şurasının məzmunu iki ölkə arasındakı əlaqələrlə sıx bağlı olan məsələləri əhatə edəcək. Bu iki mühüm zirvə görüşü ərəfəsində Türkiyə və Yunanıstanın xarici işlər nazirlərinin bir araya gələrək görüşlərə ilkin hazırlıq gördüyünü görürük.
Aİ üzvlük prosesində “sirtaki diplomatiyası”
Bu ilin əvvəlində Türkiyədə baş verən zəlzələ fəlakəti qarşısında Yunanıstanın göstərdiyi humanitar yardım və cari yay mövsümündə hər iki ölkədə baş verən meşə yanğınlarının söndürülməsində tərəflərin bir-birinə verdiyi dəstək Afina ilə Ankara arasında danışıqlara şərait yaradacaq psixoloji mühit yaradıb.
Bənzər bir vəziyyət 1990-cı illərin sonunda da müşahidə edilib. Zəlzələlərdən sonra iki ölkə arasında “sirtaki diplomatiyası” adlı proses başlayıb və Yunanıstan Türkiyənin Avropa İttifaqına (Aİ) üzvlük prosesində namizəd ölkə elan edilməsi qərarını dəstəkləyib. Hətta o zaman üzünü Avropaya çevirəcək bir Türkiyənin Yunanıstanın milli maraqlarına uyğun olacağı qənaətinə gəlinmişdi. Türkiyənin uğurla başa çatdırmaq istədiyi Aİ-yə üzvlük prosesini qonşusu Yunanıstanın dəstəyi ilə daha asan başa çatdıracağı güman edilirdi. Hal-hazırda tam olaraq oxşar vəziyyətin olub-olmadığını söyləmək çətindir. Ancaq Türkiyənin Qərblə yaxınlaşdığı bu günlərdə Türkiyə-Yunanıstan münasibətlərində bahar ab-havasının olması heç kəsi təəccübləndirməməlidir. İçində olduqları iqtisadi və siyasi şərtləri nəzərə alsaq, Türkiyə və Yunanıstanın ən son istədiyi şey silahlı münaqişəyə çevrilmə ehtimalını ehtiva edən gərgin münasibətlərdir.
Qərbin müsbət baxışı
2023-cü ilin ilk yarısında keçirilən seçkilərdə qalib gələn Prezident Ərdoğan və Baş nazir Mitsotakis administrasiyaları iki ölkə arasındakı münasibətləri indiki səviyyədən daha da irəli aparmağa qərarlı görünür. Türkiyənin xarici siyasətində son illərdə region ölkələri ilə münasibətləri yaxşılaşdırmaq səyləri, şübhəsiz ki, Türkiyə-Yunanıstan münasibətlərini də əhatə edir.
Türkiyə ilə Yunanıstan arasında münasibətlərin mümkün yaxşılaşması Türkiyənin ABŞ-dən almağı ümid etdiyi F-16 döyüş təyyarələri ilə bağlı prosesə müsbət təsir göstərə bilər. Egey və Şərqi Aralıq dənizində sabitlik və əməkdaşlıq mühiti, şübhəsiz ki, Türkiyənin ABŞ və Aİ ilə münasibətlərinə müsbət təsir göstərəcək. Əslində, görünən odur ki, Aİ ölkələri və ABŞ Türkiyə-Yunanıstan münasibətlərinin yaxınlaşmasını dəstəkləyir.
Nələr müzakirə olundu?
Görüşlər zamanı iki ölkənin xarici işlər nazirləri uzun müddətdir aparıla bilməyən kəşfiyyat xarakterli danışıqlara başlamaq qərarına gəliblər. Egey dənizindəki problemlərin həlli nöqtəsində hər iki tərəfin maraqlarını diplomatiya və beynəlxalq hüquq yolu ilə qoruyacaq həll yolunun tapılması məsələsində konsensusun əldə edildiyi görülür. Eyni şəkildə Kipr probleminin həlli prosesinə də dəstək verildiyini qeyd etmək lazımdır.
Hamı görür ki, tərəflər arasında problemlər dərin köklərə malikdir və asanlıqla həll edilə bilməz. Buna baxmayaraq, regional qeyri-sabitliyin artdığı bir vaxtda Türkiyə və Yunanıstanın aralarındakı problemlərin qalıcı həlli üçün qapı açmaq əzmində olduqları hiss olunur. İki ölkə arasında ticarət həcminin artırılması, Egey dənizindəki miqrant böhranının ortaq ağıl çərçivəsində həll edilməsi, iqlim böhranının səbəb olduğu meşə yanğınları kimi mövzularda daha sıx əməkdaşlıq, iki ölkə arasında turizm fəaliyyətinin artırılması və terrorizmə qarşı daha sıx əməkdaşlığın qurulması planlaşdırılan hədəflər arasındadır.
Türkiyə FETÖ, PKK və DHKP-C kimi terror təşkilatlarına qarşı mübarizədə qonşusu Yunanıstandan daha çox əməkdaşlıq tələb edir. İki ölkənin 1952-ci ildən NATO üzvü olduğunu və NATO-nun transformasiya prosesi kontekstində terrorla mübarizənin alyansın əsas məqsədlərindən biri olduğunu nəzərə alsaq, bu tələb tamamilə başa düşüləndir.
Bundan əlavə, iki ölkənin xarici işlər nazirlərinin müavinlərinin “Birgə Fəaliyyət Planı” çərçivəsində prosesdə baş verənləri müzakirə etmək üçün oktyabr ayında Yunanıstanda görüşməsi qərara alınıb.
Türkiyə və Yunanıstan eyni bölgədə yaşayan və taleyi bir-birindən təsirlənən iki mühüm ölkədir. Orta və uzunmüddətli perspektivdə hədəflənən qalıcı sülhün ortaya çıxmasına sistem səviyyəsində yaşanan geosiyasi gərginliklər və böyük dövlətlər arasında rəqabət mühiti təsir göstərsə də, Ankara və Afinanın etməli olduğu şey problemlərə “qonşuluq” prizmasından yanaşmaq və qeyri-regional aktorların strateji oyunlarının bir hissəsi olmamaqdır.
Bu şüur Türkiyədə çoxdan görünməyə başlayıb. Ümid edək ki, bunu Türkiyənin qonşusu Yunanıstanda ən qısa zamanda görə biləcəyik.
Asif Cəfərov
Ordu.az
