Türkiyə xarici işlər naziri Hakan Fidan 22-24 avqust tarixlərində İraqa səfər edib. Fidan bu səfərlər çərçivəsində Bağdad və Ərbilin hazırkı administrasiyaları ilə də görüşüb. Prezident Əbdüllətif Rəşid, Baş nazir Məhəmməd Şia əl-Sudani, İraqın xarici işlər naziri Fuad Hüseyn, “Bədr” Təşkilatının lideri Hadi əl-Amiri, Milli Hikmət Hərəkatının lideri Əmmar əl-Həkim, Hüquq Dövləti Koalisiyası və İraqın keçmiş Baş nazirlərindən Nuri əl-Maliki, parlamentin sədri Muhammet Halbusi, Azim Koalisiyasının lideri Hamis Hançer, İraqın müdafiə naziri Məhəmməd Səid Rza Əl Abbasi və “Həşdi Şabi” nümayəndə heyətinin rəhbəri Falih Fəyyad bu adlar arasındadır.
Danışıqlar zamanı İraq və Türkiyə arasında ikitərəfli əlaqələrlə yanaşı, PKK terror təşkilatı, İraq neftinin 2023-cü ilin mart ayından etibarən Türkiyə üzərindən beynəlxalq bazarlara satılması mövzusunda Bağdad-Ərbil hökumətləri arasında anlaşılmazlıq nəticəsində dayandırılan daşımaların yenidən başlaması, İnkişaf Yolu Layihəsi, iki ölkə arasında ticarət həcmi və su problemi kimi məsələlər müzakirə edilib.
“Fidanın İraqın bütün təbəqələrindən olan siyasi aktorlarla görüşləri iki ölkə arasındakı əlaqələrlə yanaşı, İraqın qurulmasından etibarən sistemli şəkildə İraq siyasətindən kənarda qalan türkmanların hökumət və qərarverici orqanlarda təmsil olunması baxımından da əhəmiyyətlidir. Fidanın xüsusilə “Bədr” Təşkilatının lideri Hadi əl-Amiri və Falih Fəyyadla görüşməsi türkmanlar üçün fərqli məna kəsb edə bilər”.
Türkmanlarla danışıqların gündəmi
Fidanın xarici işlər naziri kimi İraqa ilk səfəri proqramında türkmanlar də iştirak edib. Fidan Bağdada səfəri zamanı Türkiyənin Bağdad səfirliyində İraqın qurucu ünsürlərindən olan türkmanlarla görüşüb. O, Ərbilə səfəri zamanı Ərbil Vilayət Rəyasət Heyətinin binasında İraq Türkman Cəbhəsi (İTC) ilə görüşüb. Türkman nümayəndə heyətinə İTC Siyasi Bürosunun üzvləri, Birləşmiş İraq Türkman Cəbhəsi koalisiyasına daxil olan türkman siyasi partiyalarının rəhbərləri və türkman icmasının liderləri daxil idi.
Fidan türkmanlarla görüşündə bildirib: “Türkiyə İraq türkmanlarını Türkiyə ilə İraq arasında ən mühüm körpülərdən biri kimi görür. Digər tərəfdən İraqdakı türkman qardaşlarımızın uzun illər məruz qaldıqları ayrı-seçkilik və ədalətsizliyi aradan qaldırmaq məqsədilə Türkiyə Respublikası dövləti türkman qardaşlarımızın siyasi və iqtisadi hüquqları üçün səylərini illərdir sistemli və israrla davam etdirir”.
Fidan Milli İstihbarat Təşkilatının (MİT) rəhbəri olduğu müddətdə Ərbildə türkmanlarla rəsmi görüşlər keçirib. Fidanın türkmanlarla görüşü İraq-Türkiyə münasibətlərində İraq türkmanlarının əhəmiyyətini ortaya qoyur. Digər tərəfdən, Türkiyənin türkman icmasına siyasi dəstəyinin davam edəcəyini göstərir.
Danışıqlar zamanı türkmanlar adından çıxış edən İTC prezidenti Həsən Turan qeyd edib: “Bu səfər İraq və türkman icması üçün mühüm səfərdir. Ümid edirik ki, bu səfər Türkiyə ilə İraq arasında əlaqələrin möhkəmlənməsinə fürsət olacaq. Siz Türkiyə və öz şəxsiyyətiniz olaraq hər zaman yanımızda olmusunuz. Türkmanların problemləri böyükdür. Əminik ki, siz bu səfərinizlə müəyyən qədər də olsa problemlərin aradan qaldırılmasına öz töhfənizi verəcəksiniz. Türkmanlar tarixi və mədəni bağlarının üst-üstə düşməsi ilə iki ölkə arasında əlaqələrin daha yüksək səviyyəyə çatdırılmasında ən yaxşı körpü rolunu oynaya bilən, problemlərin aradan qaldırılmasında vasitəçilik edə biləcək bir cəmiyyətdir”.
Turan çıxışları arasında dekabr ayında İraqda keçirilməsinə qərar verilən əyalət şurası seçkilərində arzulanan məqsədlərə çatmaq üçün türkmanların səfərbər olmasına toxunub.
Fidan türkmanların heç bir halda qeyri-sabitliyin mənbəyi olmadığını, terrorizmin və İraqın parçalanmasının bir parçası olmadıqlarını və İraq siyasətində çox məsuliyyətli davrandıqlarını bildirib. O, İraq siyasətində sabitlik və ərazi bütövlüyü üçün aparılan işlərin arxasında da duracaqlarını qeyd edib. Bundan əlavə, Fidan türkman nümayəndələri ilə görüşündə İŞİD terror təşkilatının hücumları nəticəsində yurd-yuvasından didərgin düşən və bir çox Türkiyədə yaşayan türkmanların geri qayıtmasında yarana biləcək inzibati maneələrin aradan qaldırılması və asanlaşdırılması üçün İraq rəsmiləri ilə əlaqə saxlamış ola bilər.
Danışıqlarda İraq və Türkiyə arasında ikitərəfli əlaqələrə əlavə olaraq, terror təşkilatı PKK, İraq neftinin İraqa satışı ilə bağlı Bağdad-Ərbil hökumətləri arasında fikir ayrılığı nəticəsində dayandırılan daşımaların bərpası da müzakirə edilib. 2023-cü ilin mart ayından etibarən Türkiyə üzərindən beynəlxalq bazarlar, İnkişaf Yolu Layihəsi, iki ölkə arasındakı ticarət həcmi və su problemi mühüm mövzular arasında idi.
Türkmanların İraq siyasətində təmsil olunması
Fidanın İraqın bütün təbəqələrindən olan siyasi aktorlarla görüşləri iki ölkə arasındakı əlaqələrlə yanaşı, İraqın qurulmasından etibarən sistemli şəkildə İraq siyasətindən kənarda qalan türkmanların hökumət və qərarverici orqanlarda təmsil olunması baxımından da əhəmiyyətlidir. Fidanın xüsusilə “Bədr” Təşkilatının lideri Hadi əl-Amiri və Falih Fəyyadla görüşməsi türkmanlar üçün fərqli məna kəsb edə bilər.
“Bədr” Təşkilatının seçkilərdə əksər türkmanların səslərinə nəzarət etmək və parlamentə türkman deputatları seçmək potensialı var. Ona görə də Kərkükdə əyalət şurası seçkilərində türkmanların marağına uyğun olacaq ortaq strategiyanın müəyyən edilməsi və Kərkük valilik vəzifəsinin türkmanlara verilməsi üçün “Bədr” Təşkilatı ilə İTC arasında razılaşmanın əldə edilməsi asan deyil.
Yeri gəlmişkən, Fidanın əl-Əmiri ilə görüşündə “Bədr” Təşkilatının Şimal Regional direktoru və İraqın keçmiş baş nazirlərindən Heydər əl-Abadi hökumətinin türkman nümayəndəsi Məhəmməd Bayati də iştirak edib. Fidanın Amiri ilə görüşündə Bayatinin olması bu tezisi dəstəkləyə bilər.
Eyni şəkildə Fidanın Fəyyadla görüşündə böyük ehtimalla türkmanların sıx şəkildə yaşadığı bölgələri başda Kərkük başda olmaqla, mümkün terror aktlarına qarşı qorumaq üçün yaradılan Türkman Həşdi və Kərkük Müdafiə Qüvvələrində yer alan şəxsi heyətin Haşdi Şaabi heyətinə daxil edilməsi, əsgərlərin təchiz edilməsi və maliyyələşdirilməsi məsələləri müzakirə olunub. Bu məsələlər reallaşarsa türkmanların gələcəkdə İraqda hərbi güc qazanacağını və buna görə də İraq siyasətində söz sahibi olacağını söyləmək olar. Ona görə də türkmanların İraqla Türkiyə arasında körpü rolunu oynamaqdansa, İraq siyasətində həlledici rol alması mümkün görünür. Çünki türkman bölgələri uzun müddətdir ki, terror təşkilatı İŞİD-in hədəfindədir. Bu təhdidlər qismən aradan qaldırılsa da, davam etdiyini söyləmək yanlış olmaz.
Türkiyə-İraq münasibətlərində türkmanların rolu
Fidanın İraqdakı türkmanlarla görüşü Türkiyə-İraq münasibətlərində İraqdakı türkman icmasının əhəmiyyətini göstərdi. İraqın qurulduğu gündən etibarən türkmanlar Türkiyə-İraq münasibətlərində yumşaldıcı qüvvə kimi ortaya çıxıblar. Bunu İraqın keçmiş baş naziri Mustafa Əl-Kazıminin 2021-ci ildə Ankaraya səfərindən bir gün əvvəl kabinetinə türkman naziri daxil etməsi, daha sonra isə türkman nazirin Ankara səfəri zamanı öz nümayəndə heyətinə daxil edilməsi sübut etdi.
Eyni şəkildə İraqın hazırkı Baş naziri Sudani də 2023-cü ilin fevralında Ankaraya səfəri zamanı İTC prezidenti Turan və “Bədr” Təşkilatı Kərkük Türkman müavinini nümayəndə heyətinə daxil etmişdi. Sudaninin bu addımı prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan tərəfindən də müsbət qarşılanıb. Nəticə etibarilə Fidanın türkman icmasının nümayəndələri ilə görüşü dekabr ayında keçirilməsi qərara alınan vilayət məclisi seçkilərində türkman icmasının əhval-ruhiyyəsinə və motivasiyasına müsbət təsir edərək, iştirak nisbətlərinin artmasına töhfə verə bilər.
Bundan başqa, Fidanın səfəri danışıqlarda yan-yana oturan, uzun müddətdir aralarında fikir ayrılıqları və daxili ziddiyyətlər yaşayan İTC-nin keçmiş prezidenti və Kərkük müavini Ərşat Salihi ilə hazırkı prezident Həsən Turan arasındakı problemlərin aradan qaldırılmasına təsir göstərə bilər. İki lider arasındakı problemlərin həll edilməsi həm də türkman cəmiyyətinin sosial bazasında parçalanmaların birləşməsinə və beləliklə, keçiriləcək əyalət şurası seçkiləri də daxil olmaqla, türkman cəmiyyətinin xeyrinə bir çox problemlərin həllində birgə fəaliyyətə töhfə verəcək.
Sevinc Əliyeva
Ordu.az
