Rusiyanın dərinliklərində bir vaxtlar səs-küylü sənaye mərkəzində mühəndislər planlar qurmaqla məşğul idilər. Komandaya gizli şəkildə Prezident Vladimir Putin qüvvələrinin Ukrayna şəhərlərini bombalamaq üçün istifadə edə biləcəyi silahlar olan kamikadze PUA-ları istehsal etmək üçün 24 saatlıq istehsal xətti yaratmaq tapşırılmışdı.

Proqramın təhlükəsizliyinə görə Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin təqaüddə olan məmuru məsuliyyət daşıyırdı. Yüksək ixtisaslı işçilərin ölkəni tərk edə bilməmələri üçün pasportları müsadirə edildi. Mühəndislər yazışmalarda və digər sənədlərdə sirli dildən istifadə etdilər. PUA-lar “qayıq”, partlayıcılar “bufer”, gizli şəkildə texniki yardım göstərən ölkə olan İran isə “İrlandiya” və ya “Belarus” olaraq istifadə edildi.


Bu, noyabr ayında Moskvadan 500 mil şərqdə, Tatarıstan bölgəsində Rusiyanın İranla həyata keçirdiyi milyard dollarlıq silah müqaviləsi idi. Razılaşmanın məqsədi 2025-ci ilin yayına qədər ölkə daxilində 6000 PUA istehsal etməkdir ki, bu da Rusiya ordusunun cəbhədə PUA xroniki çatışmazlığını aradan qaldırmaq üçün kifayətdir.

Müvəffəqiyyətli olacağı təqdirdə genişləndiriləcək yeni PUA zavodu Rusiyaya getdikcə azalan dəqiq döyüş sursat ehtiyatını qorumağa kömək edə, Ukraynanın işğal olunmuş əraziləri geri almaq səylərinin qarşısını ala və müasir müharibəni yenidən formalaşdıran PUA silahlanma yarışında Moskvanın mövqeyini əhəmiyyətli dərəcədə irəli apara bilər.

Qərb rəsmiləri obyektin mövcudluğunu və Moskvanın Tehranla tərəfdaşlığını açıqlasa da, proqramdan sızan və “Washington Post” tərəfindən ələ keçirilən sənədlər dünyanın ən sərt sanksiyaları altında olan, ABŞ-ni özünə düşmən elan edən iki ölkənin Kremlin PUA proqramını genişləndirmək səyləri ilə bağlı yeni fikirlər təqdim edir.

Sənədlər göstərir ki, gecikmələrə və istehsal prosesinin xarici istehsalı olan elektron komponentlərdən çox asılı olmasına baxmayaraq, Moskva İran istehsalı olan “Shahed-136” kamikadze PUA-sının 1000 mildən çox məsafəni qət edə bilən variantını istehsal etmək məqsədinə doğru davamlı şəkildə irəliləyir.

Sənədlər göstərir ki, zavodun mühəndisləri Tehranın əldə etdiyindən daha geniş miqyasda və keyfiyyətə nəzarətlə PUA-lar istehsal etmək üçün Rusiyanın sənaye təcrübəsindən istifadə edərək İranın köhnə istehsal texnologiyalarını təkmilləşdirməyə çalışırlar. Mühəndislər, həmçinin PUA-ların hədəfə doğru hücumu avtonom şəkildə koordinasiya etdiyi sürü hücumları icra edə biləcək hala gətirmək də daxil olmaqla PUA-ın özündə də təkmilləşdirmələri araşdırırlar.


Vaşinqtonda yerləşən Elm və Beynəlxalq Təhlükəsizlik İnstitutunun “The Post”un tələbi ilə istehsal prosesi ilə bağlı sənədləri araşdıran tədqiqatçıları hesab edirlər ki, Tatarıstan Respublikasının Alabuqa Xüsusi İqtisadi Zonasında yerləşən zavodda işlər qrafikdən ən azı bir ay geri qalır. Tədqiqatçılar qeyd ediblər ki, zavod İran tərəfindən göndərilən PUA-ları yenidən yığıb, lakin o, yalnız PUA gövdələri istehsal edir və yəqin ki, hələ də 300-dən çox PUA istehsal etməyib. Onlar Alabuqanın 6000 PUA üçün hədəf tarixinə çatmasının çətin olduğunu bildiriblər.

Sənədləri araşdıran tədqiqat qrupuna rəhbərlik edən BMT-nin keçmiş silah müfəttişi Devid Olbrayt qeyd edib: “Alabuqa sanki İranın PUA-sını üstələyən bir PUA inkişaf etdirmə qabiliyyətinə can atır.”

“The Post” sənədləri Alabuqada işdə iştirak etmiş, lakin Putinin Ukraynaya müdaxiləsinə qarşı çıxan şəxsdən əldə edib. “The Post”a danışan bu şəxs beynəlxalq diqqətin əlavə sanksiyalarla nəticələnə biləcəyi, hasilatın pozulması və müharibənin daha tez başa çatması ümidi ilə bu səyin təfərrüatlarını açıqlamaq qərarına gəldiyini deyib.

Təhlükəsizlik baxımından adının açıqlanmasını istəməyən şəxs bildirib: “Bu, ən azı bu layihənin həyata keçirilməsini dayandırmaq və bəlkə də bəzi maneələr yaratmaq üçün edə biləcəyim yeganə şey idi. Bu iş çox irəli gedib”.

2022-ci ilin qışından 2023-cü ilin yazına qədər olan sənədlərə zavod planları, texniki diaqramlar, şəxsi heyətin qeydləri, iranlı həmkarlarına verilən memorandumlar və “Project Boat” kod adlı işin vəziyyəti ilə bağlı Rusiya Müdafiə Nazirliyinin nümayəndələrinə təqdimatlar daxildir. Rusdilli “Protokol” xəbər agentliyi iyul ayında bəzi sənədləri açıqlayıb.

Olbrayt və baş tədqiqatçı Sarah Burkhardın rəhbərlik etdiyi qrup sənədlərin “həqiqi göründüyünü” və “təchizat zəncirinin satınalmalarını, istehsal imkanlarını, istehsal planlarını və proseslərini, eləcə də “Shahed-136” PUA-larının istehsalını maskalamaq və gizlətmək planlarını izah etmək üçün çox səy göstərildiyini” bildirib.


Tədqiqat qrupu, layihənin “istənilən kadr səviyyəsinə nail olmaq qabiliyyətinə şübhə” də daxil olmaqla, çətinliklərlə üzləşdiyini aşkar etdi, lakin Rusiyanın bu çətinliklərin öhdəsindən gələ biləcəyi barədə xəbərdarlıq etdi.

Olbrayt “The Post”a bildirib: “Rusiyanın növbəti il ərzində Ukrayna hədəflərinə qarşı vaxtaşırı olaraq onlarla idxal edilən “Shahed-136” kamikadze PUA-larını buraxmaqdan yüzlərlə daha müntəzəm hücuma keçmək qabiliyyətini təkmilləşdirmək üçün etibarlı bir yol var”.

Olbrayt qeyd edib ki, qeydlərin açıqlanması müharibədə özünü bitərəf elan etmiş İranın Moskvaya Alabuqada PUA istehsal etmək qabiliyyətini inkişaf etdirməsinə kömək etmədiyini iddia etməyi çətinləşdirib.

Rusiya hökuməti və Alabuqa “The Post”un şərh tələblərinə cavab vermədi. Kreml Tehrandan PUA-lar üçün yardım alması ilə bağlı xəbərləri təkzib edərək Rusiyanın öz tədqiqat və inkişaflarına güvəndiyini bildirib. İranın BMT missiyası da şərh sorğusuna cavab verməyib.

Rusiya hava hücumundan müdafiə və hipersəs raketləri sahəsində irəliləyişlər əldə etsə də, ordusu PUA texnologiyasına üstünlük verməkdə gecikib. Moskva çatışmazlığı aradan qaldırmaq üçün ona hərbi texnika satmaq istəyən azsaylı ölkələrdən biri olan İrana müraciət etməli oldu. ABŞ və digər Qərb rəsmiləri bildiriblər ki, Rusiya keçən ilin yayında İrandan əsasən “Shahed” sinfinə məxsus PUA-ların gizli göndərişlərini almağa başlayıb və onlar sürətlə azalan müharibə səylərini dəstəkləmək üçün yerləşdirilib.


İranın “Shahed-136” PUA-sı - Rusiya bu PUA-nı “Geran-2” adlandırır - buraxılmazdan əvvəl proqramlaşdırılmış hədəfə doğru 118 kiloluq partlayıcı yük daşıya bilər. PUA səs-küylü, pərli mühərrik ilə işlədiyi üçün bəzi ukraynalılar ona “uçan otbiçən” ləqəbi veriblər. Rusiya PUA-ları Ukraynanın dərinliklərindəki hədəfləri vuraraq Kiyevin qiymətli hava hücumundan müdafiəsini zəiflədib və Moskvaya daha bahalı dəqiq idarə olunan raketlərini qorumağa imkan verib. Ukrayna Prezidenti Vladimir Zelenskinin müşaviri Vladislav Vlasiukun sözlərinə görə, tez-tez kritik mülki infrastrukturu hədəf alan hücumlar kritik elektrik şəbəkələrini sıradan çıxarmaqla və taxıl ehtiyatlarını məhv etməklə Ukraynanın müharibə səylərinə dağıdıcı təsir göstərib.

Vlasiuk “The Post”a deyib: “Bu PUA-ların istehsalı onların vurduğu zərərdən qat-qat ucuzdur və problem də budur”.

Noyabrda Kiyevdə yerləşən beyin mərkəzi Ukraynada vurulan Rusiyaya məxsus “Geran-2” PUA-sının qalıqlarını tədqiq edən ilk qeyri-hökumət təşkilatlarından biri oldu. Təşkilat müəyyən edib ki, mühərrik və döyüş başlığı kimi əsas hissələri Tehran istehsal edib. “StateWatch” analitik mərkəzinin yaradıcısı Qleb Kanievski qeyd edib: “Biz bilirdik ki, PUA İrandan gəlib”.

Həmin ay İran Rusiyanı PUA-larla təmin etdiyini etiraf etdi, lakin bunu yalnız müharibə başlamazdan əvvəl etdiyini söylədi. Kiyev tərəfindən iyul ayında hazırlanan və “The Post” tərəfindən ələ keçirilən kəşfiyyat qiymətləndirməsinə görə, Rusiya son üç ayda 600-dən çox “Shahed-136” PUA-sı ilə Ukraynaya hücum edib.

Böyük Britaniyada yerləşən “Conflict Armament Research” adlı silah monitorinq qrupu keçən ay vurulmuş iki PUA tədqiq edib və tapdığı hissələrə əsasən, Kremlin “Shahed-136”nın öz yerli versiyasını istehsal etməyə başladığı qənaətinə gəlib.

“Post” noyabrda yazıb ki, Rusiya və İran rəsmiləri xarici sərmayələri cəlb etmək üçün hökumət tərəfindən dəstəklənən istehsal mərkəzi olan Alabuqa Xüsusi İqtisadi Zonasında özünü partlada bilən PUA-ların istehsalı ilə bağlı razılığa gəliblər. Əməkdaşlığa dizaynların ötürülməsi, istehsalat işçilərinin təlimi və əldə edilməsi getdikcə çətinləşən elektron komponentlərin təmin edilməsi daxildir.

Ağ Evin Milli Təhlükəsizlik Şurasının sözçüsü Con Kirbi iyun ayında Bayden administrasiyasının iki ölkənin PUA istehsalı müəssisəsi inşa etmək planlarını təsdiqləməsindən sonra bildirib: “Bu, Ukraynaya, İranın qonşularına və beynəlxalq ictimaiyyətə zərər verən tam miqyaslı müdafiə tərəfdaşlığıdır”.

Kirbi qeyd edib ki, obyekt gələn il tam fəaliyyət göstərə bilər. Yeni sənədlərə əsasən, razılaşma çərçivəsində Tehran Moskvaya iranlı mütəxəssislərin layihə sənədləri, yerli istehsal və ya tərs mühəndislik komponentləri və nou-hau paylaşdığı françayzinq satmağa razılaşıb.

Layihənin baş icraçı direktoru tərəfindən fevral ayında yaradılan sənəd səylərin parametrlərini təfərrüatlı şəkildə təqdim edir və layihənin bəzi aspektləri üçün dəyərin 151 milyard rubl və ya o vaxtkı məzənnə ilə 2 milyard dollardan çox olduğunu təxmin edir. Sənədləri təqdim edən şəxs bildirib ki, əvvəlki razılaşmalara əsasən, bu məbləğin yarısından çoxu rublun dəyişkənliyinə görə pulun dollar və ya qızılla ödənilməsində israr edən İrana keçəcək.

Planlaşdırma sənədinə əsasən, 14 futbol meydançasından daha böyük obyektdə aparılacaq və genişləndiriləcək işlər üç mərhələyə bölünəcək. İlk mərhələdə İranın sökülən PUA-ları obyektdə yenidən yığmaq üçün çatdırması nəzərdə tutulur.

İkinci mərhələdə zavodun İran tərəfindən təchiz edilmiş mühərriklər və elektronika ilə birləşdiriləcək təyyarə korpuslarının istehsalı nəzərdə tutulur. Son və ən iddialı mərhələdə İranın az köməyi ilə 4000-dən çox PUA istehsal olunacaq və 2025-ci ilin sentyabrına qədər Rusiya ordusuna təhvil veriləcək.

Elm və Beynəlxalq Təhlükəsizlik İnstitutu tərəfindən “The Post” üçün edilən təhlil göstərib ki, zavodun istehsal planı məqbul görünür, lakin müqaviləni yerinə yetirmək qabiliyyətini poza biləcək və ya ən azından yerinə yetirməyi gecikdirə biləcək təhlükəsizlik boşluqlarına malikdir.

Sənədlərdə Qərb məhdudiyyətləri Rusiyaya xaricdə istehsal olunan elektronikaya girişi qadağan etdikdən sonra “Shahed-136”nın qurulması üçün lazım olan komponentlərin tədarükü aktual problem kimi təsvir olunur. Tehranın ruslara təqdim etdiyi məlumatlara əsaslanan müfəssəl inventar göstərir ki, kompüter çipləri və PUA sisteminin elektrik komponentlərinin 90 faizindən çoxu Qərbdə, ilk növbədə ABŞ-da istehsal olunur. Sənədə əsasən, PUA-nın istehsalı üçün lazım olan 130 elektron komponentdən yalnız dördü Rusiyada istehsal olunur.

Olbrayt və Burkhardın rəhbərlik etdiyi tədqiqat qrupu tələb olunan əşyaların heç birinin yalnız hərbi PUA-larda istifadə üçün istehsal olunmadığını və onların heç birinin ABŞ Ticarət Departamentinin ixrac nəzarətinə məruz qalan həssas texnologiyalar siyahısında olmadığını qeyd edib.

Bununla belə, komanda qeyd edib ki, bu komponentlər ABŞ-nin bu yaxınlarda Rusiyaya elektronika ixracına qoyduğu qadağanın əhatə dairəsinə düşəcək. PUA-nı idarə etmək üçün istifadə edilən uçuş idarəetmə bloku Dallasda yerləşən “Texas Instruments” tərəfindən istehsal olunan 21 fərdi elektron komponentdən ibarətdir.

Massaçusetsdə yerləşən “Analog Devices” şirkəti tərəfindən istehsal edilən ən azı 13 elektron komponent GPS siqnalı itirildikdə PUA-nı əvvəlcədən proqramlaşdırılmış marşrutda saxlayan və vasitənin işləməsi üçün vacib olan akselerometr də daxil olmaqla, PUA-nın bütün əsas dövrə lövhələrində yerləşir.

Sənədlərdən biri ötən il Kaliforniyada yerləşən AMD tərəfindən satın alınan şirkət tərəfindən istehsal edilən və PUA-nın naviqasiya, rabitə sistemində istifadə edilən “Kintex-7 FPGA” prosessoru da daxil olmaqla müxtəlif ABŞ komponentləri üçün təchizat kanalının hazırlanması zərurətini vurğulayır.

Başqa bir hesabat, təfərrüatlara varmadan, Qərb istehsalı olan komponentlərin Rusiya daxilində tapıla biləcəyini bildirir və ABŞ-də yerləşən elektronika distribyutorları “Mouser” və “DigiKey”ni potensial təchizatçılar kimi göstərir. AMD, “DigiKey”, “Texas Instruments” və “Analog Devices” şirkətləri “The Post”a verdikləri açıqlamada ABŞ-nin bütün sanksiyalarına və qlobal ixrac qaydalarına əməl etdiklərini və istehsal etdikləri və ya yaydıqları məhsulların qadağan olunmuş istifadəçilərə yönəldilməməsi üçün çalışdıqlarını bildiriblər. “Mouser” şərh tələblərinə cavab verməyib.

Sənədlərdə hər hansı bir Qərb şirkətinin PUA istehsalında istifadə olunan komponentləri birbaşa İran və ya Rusiyaya tədarük etdiyi göstərilmir. “The Post”un suallarını cavablandıran Ağ Ev bildirib ki, ABŞ rəsmiləri Moskvanın Ukraynaya qarşı müharibəsində istifadə edə biləcəyi texnologiyaları əldə etməsinə mane olmağa çalışırlar və İranın hərbi texnikasının Rusiyaya ötürülməsində iştirak edənlərə qarşı sanksiyalar tətbiq edirlər.

Milli Təhlükəsizlik Şurasının sözçüsü Adrian Vatson vurğulayıb: “Rusiya bizim hərəkətlərimizdən yayınmağın yollarını axtardığı bir vaxtda, ABŞ hökuməti müttəfiqləri və tərəfdaşları ilə birlikdə bu cür yayınmalara qarşı öz səylərini artırmağa davam edəcək”.

Təchizatçılarla danışıqların vəziyyəti ilə yanaşı, material tələblərinin bölgüsünə görə, Alabuqa mütəxəssisləri təyyarə korpusunun istehsalı üçün lazımi materialları operativ şəkildə təmin edə bildilər. Sənəddə bildirilir ki, bu komponentlərin əksəriyyəti Rusiya və ya Belarus şirkətləri tərəfindən təmin edilir və Çinin Metastar şirkəti də qanadların hazırlanmasına istifadə olunan materialın nümunəsini təqdim edir.

“Metastar” şərh sorğusuna cavab vermədi. Digər komponentlərin təmin edilməsinin daha çətin olduğu ortaya çıxdı. Sənədlər Rusiya hərbi istehsalını daim narahat edən problemi vurğulayır: bacarıqlı yerli mühərrik sənayesinin olmaması. “Shahed-136” İranın iyirmi il əvvəl qeyri-qanuni yolla əldə etdiyi tərs mühəndislik məhsulu olan “Limbach Flugmotoren L550E” mühərriki ilə təchiz edilib. Layihənin son mərhələsinə keçmək üçün Rusiya bu mühərrikin öz versiyasını istehsal etməlidir, mühəndislər bunu daxili sənədlərdə ən mürəkkəb vəzifə kimi təsvir edirlər.

Mühərrikin nüsxəsini tələb etmək noyabrda baş mühəndis tərəfindən yaradılmış elektron cədvəldə “ən yüksək nöqtə” kimi qeyd olunur. Ümumilikdə 120-dən çox olan suallar “siyasət” və “döyüş başlığı” kimi tematik kateqoriyalara bölünüb və İranın kütləvi istehsala necə çatdığına dair təfərrüatlar soruşulub.

Həmçinin “hansı ölkələr elektron komponentlərin tədarükçüsüdür” sualı verilib. Görünür, “The Post”un əldə etdiyi sənədlərdə bu suala cavab verilməyib. Alabuqa komandası qeyri-qanuni yolla əldə edilmiş Qərb texnologiyasının köməyi ilə PUA-lar üçün mühərrik və digər komponentlər istehsal edən İran şirkəti “Mado” ilə də görüş istəyib. Qərb hökumətləri ötən ilin sonunda şirkətə Ukraynadakı müharibəyə verdiyi töhfəyə görə sanksiya tətbiq edib. Sonrakı sənədlər “Mado MD550” kimi tanınan yenidən işlənmiş “Limbach” mühərrikinin ətraflı təsvirini ehtiva edir. Müəlliflər bildiriblər ki, açıqlama “Mado ekspertləri tərəfindən verilən” məlumatlar əsasında tərtib edilib. Şərh üçün “Mado” ilə əlaqə saxlamaq cəhdləri uğursuz alınıb. Sənədlər göstərir ki, bu çətinliklərə baxmayaraq, Alabuqa mühəndisləri PUA-ları təkmilləşdirmək üzərində işləyirlər. Onlar nöqsanlı Çin elektron komponentlərini daha etibarlı analoqları ilə dəyişdirdilər, rusların qüsurlu hesab etdiyi yapışdırıcını əvəzlədilər və təyyarə gövdəsinin dizayn təftişinə hidroizolyasiya əlavə etdilər.

Sənədlər Alabuqanın gündə üç növbədə işləyən 810 işçisi olması lazım olan zavodda ixtisaslaşmış vəzifələri dolduqmaqda çətinlik çəkdiyini göstərir. İstehsal komandasında PUA-ların inkişafının əsas və olduqca mürəkkəb sahələrində, o cümlədən elektron müharibə sistemlərində mütəxəssislər çatışmır. İşçi heyətinin sənədlərinə əsasən, Alabuqa şirkətinin çoxlu işçisi təcrübə qazanmaq üçün İrandakı PUA istehsal mərkəzlərinə gedib. Nümayəndə heyətlərinə layihə menecerləri və mühəndislər, həmçinin tələbələr və fiziki işçilər daxil olub.

Yanvarın 29-da bir qrup Tehrana səfər edərkən İsrailin xarici kəşfiyyat xidməti MOSSAD İranın İsfahan şəhərindəki silah fabrikinə hücum etdi və PUA-lar, raketlər üçün istehsal mərkəzi olduğu güman edilən ərazidən alov qalxmağa başladı. Sənədləri təqdim edən şəxsin sözlərinə görə, Alabuqanın rəhbərləri və mühəndislərinə otellərini tərk etmək qadağan edilib, çünki İran rəsmiləri İsrailin qrupun ziyarət etməli olduğu obyektləri vura biləcəyindən ehtiyat ediblər.

Sənədlərdə Alabuqada aşağı səviyyəli işlərdə çalışan Orta asiyalı fəhlələrin fars dilinə bənzər bir dildə danışdıqları üçün İrana göndərildiyi də aşkar edilib. Bu işçilər İrandakı istehsal müəssisələrində yığılma prosesini müşahidə etməli, nümayəndə heyətinin qalan hissəsi üçün tərcüməçi kimi fəaliyyət göstərməli və Rusiyaya qayıdanda PUA istehsalını təmin edəcək təlimlərdən keçməli idilər. Sənədlərə və həmin şəxsə görə, yazın sonuna kimi İrandakı müəssisələrdə təxminən 200 işçi və 100 tələbə təlim keçib. Rusiyanın “Razvorot” xəbər agentliyinin iyul ayında verdiyi məlumata görə, yerli politexnik universitetinin tələbələri kurikulumun bir hissəsi kimi Alabuqa zavodunda praktika keçməlidirlər.

Alabuqa həmçinin “gələcəyin karyerası” və subsidiyalı mənzil vəd edən parlaq reklamlarla konveyer vəzifələrinə gəncləri işə götürməyə çalışırdı. Alabuqanın “Telegram” kanallarında yerləşdirilən elanda 16-22 yaşlı qadınlar müəssisəyə köçməyə, “PUA istehsalı üzrə mütəxəssislər üçün ən böyük mərkəzdə perspektivli karyera qurmağa” dəvət olunur və 550 dollardan başlayan aylıq ödəniş təklif edilir.

Eyni zamanda, sözügedən şəxs bəzi işçilərin Ukraynaya zərbə vurmaq üçün PUA hazırlamaq fikrindən narahat olduqlarını və uzun iş saatları, zəif idarəetmə kimi gördükləri vəziyyətdən narazı olduqlarını bildirib. Büdcə sənədlərinə görə, Alabuqa işçilərini saxlamaq və rəqib istehsalçıların istedadlarını cəlb etmək üçün maaşları artırdı, bəzi əsas işçilər orta Rusiya maaşından 10 dəfə çox maaş aldı. Şəxsin sözlərinə görə, rəhbərlik işçilərin işdən çıxmaması üçün pasportların müsadirə edilməsi və işçilərin işdən çıxmazdan əvvəl imza tələb edilməsi kimi maneələr yaradıb. İran tərəfi ilə sövdələşmədə rusların problemləri var idi. Sənədlərə və onları təqdim edən şəxsə görə, Alabuqadan istifadə üçün İrandan göndərilən və Rusiya Müdafiə Nazirliyinin təyyarələri tərəfindən gətirilən PUA-ların təxminən 25 faizi zədələnib.

Fevral ayına aid bir sənəd İrandan PUA-ların ikinci göndərişində təhvil alınan zədələnmiş və ya nasaz PUA-ların qeydlərini ehtiva edir, Alabuqanın əsasən birinci ilə maraqlanmasına baxmayaraq, sıra ilə “Shahed-136” və “Shahed-131”i nəzərdə tutan “böyük botlar” və “kiçik botlar” kateqoriyalarına bölünüb. Sənəddə bildirilir ki, fevralın 15-də təhvil verilən İran PUA-larından 12-si yararsız vəziyyətdə olub və onlardan biri yerə çırpılarkən təmir edilməyəcək dərəcədə zədələnib.

Sözügedən şəxs bildirib: “Bu, maraqlı an idi, çünki İranla ilk razılaşma yalnız böyük “Shahed” PUA-ları ilə bağlı idi, daha kiçik olan 131 modeli olduqca yararsızdır, faydalı yük 136 modelindən on dəfə azdır və bəlkə bir avtomobili partlada bilər. Ancaq gördüyünüz kimi, İran müqavilə üçün öz şərtlərini irəli sürdü və əksəriyyəti zədələnmiş olan daha kiçik modellər tədarük etdi”.

Qeydlər göstərir ki, rusiyalı ekipaj zədələnmiş və ya nasaz işləyən PUA-ları təmir etmək üçün təcrübə və ehtiyat hissələrinə malik deyildi. Komanda ilkin müddətə çatmaqda çətinlik çəkdi. Fevral qeydinə əsasən, layihə rəhbərləri Rusiya Müdafiə Nazirliyinin bürokratiyası və İranın bəzi texniki sənədləri təqdim etməməsi səbəbindən İranla əlaqəni ləngitməsi səbəbindən proqramın 37 günlük gecikdirilməsi ilə bağlı öz rəhbərlərinə xəbərdarlıq ediblər.

Qeyd olunan şəxs vurğulayıb: “İranlılar yüksək Avropa standartları ilə işləməyə öyrəşməyiblər və mən şübhə edirəm ki, onların bütün sənədləri hazır deyil”

Texniklər öz layihə sənədlərini yaratmaq üçün Rusiya Müdafiə Nazirliyində saxlanılan PUA-nın tərs mühəndisliyi ilə məşğul olmağı təklif ediblər, lakin idarəçilər bunun Moskvadakı hərbi məmurlar tərəfindən Alabuqanın uğursuzluğu kimi qəbul olunacağından qorxduqları üçün tələb rədd edilib.

Sözügedən şəxs bildirib: “Əgər heç nəyimiz yoxdur desək, bu, bizim zəifliyimizi və belə mürəkkəb layihəni həyata keçirə bilməməyimizi göstərərdi, ona görə də bütün problemlər xalça altına süpürüldü”.

PUA-ların və avadanlıqların istehsal müəssisəsinə gətirilməsi də çətin proses idi. İrandan gələn ilk yük Tatarıstanın Beqişevo hava limanına çox az öncədən xəbər verilərək gəlib. Açıqlama verən şəxs Alabuqa işçilərinin yükü anbarlarına qaytarmaq üçün əsas logistikanı hazırlamaqda çətinlik çəkdiyini deyib. Bir dəfə yükləri daşımaq üçün yük maşınları aldıqdan sonra işçilər sökülən PUA-larla dolu ağır taxta yeşikləri yükləmək üçün yük daşıyan vasitələrinin olmadığını başa düşdülər. Bir işçini yük daşıyan vasitə tapmaq üçün yaxınlıqdakı müəssisəyə göndərdilər, lakin vasitəni tapdıqdan sonra heç kimin onu idarə etməyə uyğun olmadığı anlaşıldı.

Sözügedən şəxs zavodun daşınma üçün sökülən PUA gövdəsi hissələrinin yenidən taxılması kimi sadə işlər üçün belə hələ hazır olmaması səbəbindən PUA qutularının ilk olaraq demək olar boş bir anbarda saxlanıldığını bildirib.

O qeyd edib: “Buna görə də sadəcə qutularını açdılar və yerdə yenidən birləşdirməyə çalışdılar. Eyni zamanda Müdafiə Nazirliyinə prosesin getdiyini, obyektlərin tikildiyini göstərmək istədilər, ona görə də bir neçə masa aldılar və bu PUA-ları necə aktiv şəkildə quraşdırdıqlarını göstərmək üçün fotosessiya etdilər”.

Alabuqadakı yüksək vəzifəli məmurlar bir həftə ərzində dəfələrlə fotoşəkillər çəkdirdilər.

Sevinc Əliyeva
Ordu.az