Rusiyanın Ukraynaya qarşı başlatdığı müharibənin ilk ili geridə qaldığı halda, müharibənin indiyə qədər gedişi və tərəflərin hazırkı məqsəd və münasibətləri nəzərə alınmaqla, münaqişənin səbəbləri, onun inkişafı və danışıqlar yolu ilə həllinin mümkünlüyü barədə nə demək olar? ABŞ prezidenti Co Bayden və Rusiya prezidenti Vladimir Putinin çıxışları bu iki böyük hərbi və siyasi gücün Ukraynadakı hazırkı hədəflərinə və münasibətlərinə işıq salır, həmçinin münaqişənin yaxın gələcək kursu haqqında ipucları verir.
Müharibənin səbəblərində heç nə dəyişməyib
Rusiya-Ukrayna müharibəsinin başladığı gün vurğuladığımız kimi, Rusiyanın Ukraynanı işğal etməsinin geosiyasi səbəbi Ukraynanın Rusiyanın orbitindən kənarda Qərb ittifaqı ilə inteqrasiyaya üstünlük verməsidir. Milli kimlik və daxili siyasət əsaslı səbəb isə Rusiya və Ukraynanın coğrafi və sosial baxımdan vahid vətən və vahid millətin bir hissəsi olduğuna inamdır.
Qeyd etmək lazımdır ki, Rusiya elitası müharibənin geosiyasi və milli kimliyə əsaslanan səbəbləri olan bu iki məsələdə böyük ölçüdə həmfikirdir və bu nöqteyi-nəzərdən, təəssüf ki, Baydenin çıxışında iddia etdiyi kimi Ukraynanın işğalını sadəcə olaraq “Putin müharibəsi” kimi qiymətləndirmək olmaz. Məsələn, Rusiya siyasi elitasının böyük əksəriyyəti, o cümlədən liberal, mühafizəkar və ya kommunist siyasi liderlər, o cümlədən həbsdə olan müxalifət lideri Aleksey Navalnı Krımın işğalını və ilhaqını dəstəkləyib. Krımın işğalına qarşı çıxan nadir müxalifət liderlərindən biri olan Boris Nemtsov 2015-ci il fevralın 27-də Moskvanın mərkəzində, Kremlə çox yaxın olan körpünün üstündə qətlə yetirilib. Digər tərəfdən, o da həqiqətdir ki, azsaylı da olsa, Ukraynaya qarşı müharibəyə etiraz edən, hərbi xidmətə çağrılmaqdan imtina edən, müharibənin başlaması ilə Rusiyanı tərk edən çoxlu vətəndaşlar var.
Müharibənin ilk ilində öz hərbi, iqtisadi və siyasi mövqeləri ilə həlledici rol oynayan siyasi liderlər müharibənin əsas səbəbləri olan bu məsələlər haqqında nə düşünür? Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenskinin rəhbərlik etdiyi hökumət, Avropa İttifaqı (Aİ) və Şimali Atlantika Alyansı (NATO) da daxil olmaqla, Qərb alyansına qoşulmaq hüququna malik olduğunu, belə bir qərarı Moskvanın deyil, yalnız ukraynalıların verə biləcəyini, Ukraynanın torpağı və xalqı ilə Rusiyadan ayrı bir ölkə, millət və dövlət olduğunu əsas gətirərək, Rusiyanın genişlənən işğal siyasətinə qarşı “Ukrayna müstəqillik müharibəsi”ni davam etdirir.
1 ildir davam edən müharibə Ukrayna rəhbərliyi və xalqının bu məsələlərlə bağlı fikirlərini kəskinləşdirib, digər tərəfdən Ukraynanın mövcudluğunu davam etdirməsi üçün Qərb alyansının dəstəyinə ehtiyacı olduğuna inamın gücləndiyini söyləmək olar. ABŞ prezidenti Bayden Kiyevdə müharibənin ildönümündə etdiyi çıxışda Ukrayna hökumətini tam dəstəklədiklərini, müharibəni başlayan və buna görə də onu “bir sözlə bitirə” bilən şəxsin Putin olduğunu, Avropada son 75 ilin ən böyük quru müharibəsi kimi xarakterizə edilən bu mübarizədə Rusiyanın uduzduğunu və rusların kütləvi şəkildə orduya cəlb olunmadığını, əsasən Rusiyadan qaçdığını vurğulayıb.
Hər iki tərəf qalib gəldiyini iddia edir
Rusiya prezidenti Putin müharibənin ildönümünə üç gün qalmış xalqa çağırış etdiyi çıxışında Bayden və Zelenskinin müharibənin səbəbləri və hazırkı vəziyyəti ilə bağlı açıqlamalarını təkzib etdi. Putin, müharibəni Qərb elitalarının başladığını, yerli münaqişəni qlobal münaqişəyə çevirməyi seçdiklərini, məqsədlərinin Ukraynadan “qurban” kimi istifadə edərək Rusiyaya strateji məğlubiyyət vermək olduğunu, lakin onların heç bir siyasi, hərbi və iqtisadi məqsədlərinə nail olmadıqlarını və həqiqətin Rusiyanın tərəfində olduğunu iddia edib. Xülasə, istər Rusiya tərəfi, istərsə də Ukrayna və onun əsas dəstəkçisi olan ABŞ, müharibəyə qarşı tərəfin başladığını və ümumbəşəri ideallar naminə müdafiə müharibəsi apardıqlarını iddia etməkdə davam edir.
Üstəlik, hər iki tərəf müharibədə qalib olduqlarını və qarşı tərəfin fövqəladə maliyyə imkanlarına baxmayaraq, öz məqsədlərinə çata bilmədiklərini iddia edir. Demək olar ki, hər iki tərəfin qalib gəldiyini düşündüyü müharibənin sona çatması üçün danışıqlar yolu ilə həllin tapılması çox az ehtimal olunur. Danışıqlar yolu ilə sülh əldə etmək üçün tərəflərdən heç olmasa biri müharibəni uzatmağa gücünün çatmayacağını və məğlubiyyət ehtimalının artacağını hesab etməlidir. Əgər bu baş verməsə, müvəqqəti atəşkəs və hazırkı cəbhə xəttinin qısa müddətli dondurulması münaqişənin davam etməsini istəməyənlər üçün ən yaxşı perspektivdir. Amma hər iki tərəfin hərbi və strateji üstünlüyə malik olduğunu düşündüyü bir şəraitdə bunun belə baş vermə ehtimalı azdır.
Qalib gəldiyini düşünən tərəflər üçün danışıqlar aparmaq çətindir
Bayden və Putinin çıxışlarından bir daha başa düşüldüyü kimi, müharibəni təkcə kimin başlatdığı deyil, davam edən müharibədə kimin qalib gəldiyi kimi ilk baxışda obyektiv görünən sualların cavabları hansı tərəfdən, hansı fərziyyələrə və gözləntilərə görə cavablandırıldığına əsasən tamamilə zidd ola bilər.
Bölgədə çalışan hərbi və siyasi ekspertlər də daxil olmaqla bir çox müşahidəçinin müharibədən əvvəlki gözləntilərinin əksinə olaraq, 24 fevral 2022-ci il tarixindən etibarən, hətta Kiyev və ya Xarkovda belə Rusiyaya daha yaxın olan və yerli əhali arasında Rusiya tərəfdarı bir oyuncaq hökumət hakimiyyətə gətirilə bilmədi. Rus ordusu ilə geniş əməkdaşlıq yox idi. Bu, Putinin fövqəladə miqyasda səhv hesablama aparması, Ukraynada rus ordusunu xilaskar kimi qarşılayacaq kütlələrin olacağına ürəkdən inandığı təəssüratını yaradır. Üstəlik, 2008-ci ildə 5 günlük müharibədən sonra Rusiya ordusunun böyük büdcələrlə “modernləşdirilməsi”nə baxmayaraq, Kiyev, Xarkov və ya Odessa kimi əsas şəhərləri qısa müddətdə ələ keçirmək mümkün olmadı.
Rusiyanın əsas və minimum məqsədləri
Digər tərəfdən, Rusiya 2022-ci ilin fevralına qədər hamısı Ukrayna hökumətinin nəzarətində olan Xerson və Zaporojye əyalətlərinin əhəmiyyətli hissəsinə nəzarət edə bildi. Beləliklə, Rusiya 2014-cü ildə işğal edib ilhaq etdiyi Krım yarımadası ilə quru əlaqəsini qurdu və Donbas olaraq da tanınan və müharibəyə bəhanə kimi irəli sürülən Donetsk və Luqansk əyalətləri üzərində nəzarəti gücləndirdi. Rusiya 2014-cü ildə ilhaq etdiyi Krımla yanaşı, 2022-ci ildə Donetsk, Luqansk, Xerson və Zaporojye əyalətlərini də ilhaq edib.
Xülasə, şübhəsiz ki, Rusiya Kiyev və ya Xarkovda rusiyapərəst marionet hökuməti hakimiyyətə gətirmək və ya bütövlükdə Ukraynanı yenidən Rusiyanın orbitinə daxil olmağa məcbur etmək kimi əsas məqsədlərinə nail ola bilməyib. Digər tərəfdən demək olar ki, Rusiya işğalının minimum hədəfi sayıla biləcək Krımın qurudan Rusiyaya ilhaqı və Ukraynanın şərqində Rusiya hökmranlığının genişlənməsi və dərinləşməsinə hələlik nail olunub. Belə bir mənzərə həm Qərb ölkələrinin, həm Ukraynanın, həm də Rusiyanın qarşı tərəfin fövqəladə maddi üstünlüyünə uğurla müqavimət göstərdikləri və hələ də davam edən bu müharibənin qalibi olduqlarına dair fikir söyləmələrinə imkan verir və müharibənin danışıqlar yolu ilə bitirilməsi imkanlarını xeyli azaldır.
Firuz Bağırov
Ordu.az
