İranın strateji ballistik raket proqramına gəldikdə, Qərbdə bir çox müdafiə analitikləri və siyasətçiləri illərdir səhv yanaşmalarında ilişib qalıblar. Tehranın raket proqramının daha çox nüvə çəkindirmə aktivi olduğunu iddia edənlər İran raketlərinin döyüşdə fəal şəkildə istifadə edildiyi tarixi faktı əldən verirlər. 1980-ci illərin İran-İraq müharibəsi Tehran İran ərazisindən kənarda ilk zərbələrini (məsələn, Bağdada və neftlə zəngin Kərkük şəhərinə) endirib. Digər nümunə 2017-ci ildə Tehranın Suriyanın şərqindəki Deyr əz-Zor bölgəsində İŞİD-in mövqelərinə orta mənzilli raket hücumu həyata keçirməsidir.

İran İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu (SEPAH) həmçinin İranın ballistik raket sistemlərini Yəməndəki Husilər və Livandakı “Hizbullah” kimi Yaxın Şərqdəki müttəfiq qruplara ötürüb. İran öz proksi qruplarını silahlandırmaqdan əlavə, 1980-ci illərdən bəri öz raket texnologiyasını Şimali Koreya da daxil olmaqla “yaramaz dövlətlər”lə paylaşır. Bu tarix göstərir ki, Tehranın ballistik raketləri təkcə Fars körfəzi ərəb ölkələrində və İsraildə qorxu yaratmaq üçün nəzərdə tutulmayıb. Əksinə, onlar bütün dünyada münaqişə bölgələrində fürsətçi şəkildə istifadə edilmək üçün nəzərdə tutulub. Hazırda İranın ballistik raketləri həqiqətən də yaxın həftələrdə Ukrayna döyüş meydanında istifadə oluna bilər, çünki Moskva Ukraynanın yüksək hava hücumundan müdafiə imkanlarına qarşı çıxmaq üçün İranın “Fateh-110” raketi kimi əlavə raketlər axtarır.

Bu kateqoriyaya aid olan İran raketləri Tehranın Moskvaya göndərdiyi bəzi PUA-lardan (məsələn, Şahed-136) 300-dən 700 kilometrə (km) qədər daha qısa məsafəyə malikdir. Bununla belə, bu raketlərin sürəti və böyük döyüş qabiliyyətinə görə, onlar hələ də Ukraynanın hava hücumundan müdafiə sistemləri üçün böyük problemdir. Qatı yanacaqlı “Fateh-110” daha qısa buraxılış müddətinə malikdir, bu da Ukraynanın HHM sistemlərini ağır təzyiq altında qoyaraq daha qısa müddətdə daha tez-tez hücumlar deməkdir. Bu raketlər mobildir, bu da artan çeviklik və əks batareya atəşindən qaçmaq qabiliyyətini təmin edir. Qeyd edək ki, dizayn baxımından “Fateh-110” raketləri və törəmələri maili, kvazi ballistik trayektoriyanı izləyir ki, bu da hava hücumundan müdafiə sistemləri üçün problemdir. Buna görə də, döyüş başlığının ölçüsü, hava hücumundan müdafiə sistemlərinin qarşısını almaq çətinliyi və bu raketlərin izlədiyi trayektoriya Rusiyanın qanadlı raketləri və İranın sursatlarının yaratdığı təhlükələrdən tamamilə fərqli təhlükələr yaradır.

Açıq mənbə kəşfiyyatı göstərir ki, hazırda Tehranın Moskvaya göndərdiyi hərbi yardım paketlərində raketlər yoxdur, lakin bu cür köçürmələr üçün müqavilə layihələri mövcuddur. Bununla belə, çox güman ki, bu danışıqlar 2023-cü ilin payızına qədər baş tutmayacaq, çünki İran hələ də Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının 2231 saylı Qətnaməsi ilə Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planına icazə verən məhdudiyyətlərə məruz qalır. Sənəddə İran raketlərinin və 300 km-dən çox mənzilli PUA-ların ixracını məhdudlaşdıran əsas bənd daxildir. Bununla belə, bu məhdudiyyət 2023-cü ilin oktyabrında, bəndin müddəti bitdikdən sonra qaldırılacaq. Bundan sonra BMT-nin qoyduğu məhdudiyyətdən qurtulan İran bəlkə də “Fateh-110” törəməsi və 700 km mənzilli “Zülfüqar” kimi ən mürəkkəb raket sistemlərindən bəzilərini Rusiyaya göndərə bilər. İran artıq Qərbə təhdid mesajları göndərir və xüsusilə belə rahat şəraitdə öz raket sistemlərini Rusiya ilə bölüşməkdən çəkinməz.

NASAMS kimi mürəkkəb sistemlər düşmənə qarşı “gəzən sursat” və raketlərə qarşı ələ keçirmə sürətini əhəmiyyətli dərəcədə artırsa da, Ukrayna hava məkanı yalnız NASAMS və “Patriot” hava hücumundan müdafiə sistemləri ilə müdafiə oluna bilməyəcək qədər böyükdür. Beləliklə, İran raketlərinin potensial gəlişi həm Kiyevin döyüş ruhunu, həm də döyüş qabiliyyətini sarsıda bilər. Bütövlükdə, bu, əhali mərkəzləri və kritik enerji infrastrukturu üçün qaçılmaz risk yaradacaq.

Sürətli və qəti qələbə gözləyən Ukraynada uzun sürən döyüş Rusiyanı təəccübləndirib. Yüksək templi münaqişə şəraitində Rusiyanın raket arsenalı sürətlə tükənir. Bu baxımdan İranın raket və PUA həlləri Kremlə mükəmməl alternativlər təqdim edir. Son bir neçə ayda “Şahed-136” və Sovet istehsalı olan qanadlı raketlərin “Kalibr” kimi qabaqcıl raketlərlə müqayisədə daha effektiv və sərfəli olduğu sübut edilib. Bununla belə, uçuş trayektoriyası və böyük döyüş başlıqlarına görə ballistik raketlər daha dağıdıcı təhlükə olacaq. İndiyə qədər Ukraynanın hava hücumundan müdafiə sistemləri qanadlı raketlərə, zərbə PUA-larına və “gəzən sursatlar”a qarşı əhəmiyyətli dərəcədə təsirli olub. 2022-ci ilin oktyabrında edilən zərbələrdə Rusiyanın qanadlı raketlərinə qarşı ələ keçirmə nisbəti təxminən 64 faiz təşkil edib.

Bununla belə, ballistik raketdən müdafiə fərqli bir oyundur və onu təşkil etmək daha çətindir. Ölkənin məhdud hərbi resursları ilə birlikdə İranın ballistik raketlərinin dağıdıcı potensialı Ukrayna üçün əhəmiyyətli bir çatışmazlıq ola bilər. Bu raketlərə qarşı uğurlu müdafiəni təmin etmək çətin olacaq. Hazırda Ukraynaya bu məsələdə kömək edə biləcək ən təsirli sistem “Patriot”dur və transfer təsdiqlənsə də, onlar hələ çatdırılmayıb. Müxtəlif münaqişə zonalarında uğurlu nəticələri ilə məşhur olan “Patriot”lar mühüm milli infrastrukturun qorunmasında kifayət qədər uğur qazanıblar. Bununla belə, onlar Ukraynanın hava hücumundan müdafiəsi üçün “sehrli güllə” deyil. ABŞ inventarındakı “Patriot” batareyalarının sayı məhduddur, bir çox “Patriot”lar Hind-Sakit Okean kimi yüksək təhlükə bölgələrində artıq ön sektorlarda yerləşdirilib. Bundan əlavə, Ukraynanın hava məkanının böyüklüyü xüsusi problemlər yaradır. Ölkə Avropanın ən böyük hava məkanlarından birinə malikdir, bu da hər şeyi əhatə edən hava hücumundan müdafiəni olduqca çətinləşdirir. Bundan əlavə, Ukraynanın kritik milli infrastrukturu bütün ölkəyə səpələnib ki, bu da başqa bir çətinlik yaradır.

Uzun sürən müharibədə və yaxın aylarda Rusiyanın mümkün yenilənmiş hücumunda Qərb Ukraynanın təhlükəsizliyini yalnız müdafiə obyektivi ilə nəzərdən keçirməkdən çəkinməlidir. Xüsusilə İranın yaxınlaşan ballistik raket təhlükəsi kontekstində NATO Kiyevə İranın ballistik raketləri ilə uyğunlaşa biləcək əks-hücum imkanları verməlidir. Bütün bunlar ATACMS kimi hücum sistemlərinin ötürülməsi ilə həll edilə bilər. Həll yolları var, lakin saat işləyir və bu qərarlar gecikməməli, daha tez qəbul edilməlidir.

Dəyanət Ağalarlı
Ordu.az