Bütövlükdə layihə imzalayan ölkələrin hər birində enerji ötürülməsi infrastrukturunun inkişafının artırılmasını tələb edəcək. Layihənin ən bahalı hissəsi, şübhəsiz ki, Qara dənizin dibi ilə uzanan sualtı kabel olacaq. Bu əlaqənin 1 giqavat (GW) gücünə malik olacağı gözlənilir. Bu, ildə təxminən 8,8 teravatt saat deməkdir və Rumıniyanın ümumi illik elektrik istehlakının təxminən 15 faizini təşkil edir. Müəssisənin dəyəri (yəni, onun sualtı bölməsi) 2,3 milyard avro (2,4 milyard dollar) qiymətləndirilir və ən azı qismən Aİ-nin vəsaiti ilə maliyyələşdirilməlidir. Müvafiq texniki-iqtisadi əsaslandırma artıq 2022-ci ilin sentyabrından aparılır və infrastrukturun tikintisi 2029-cu ilə qədər tamamlana bilər.
Aİ-nin iştirakı təəccüblü deyil, çünki layihə (və Aİ tərəfindən maliyyələşdiriləcək digər oxşar transsərhəd investisiyalar) blokun əsas enerji məqsədlərinə mükəmməl uyğun gəlir: Aİ iqtisadiyyatının karbondan təmizlənməsi və Rusiyanın enerji idxalına həddən artıq asılılıqdan müstəqilliyin yaradılması. Qeyd edək ki, bu iki arqument Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Lyayenin sazişin imzalanması ilə bağlı çıxışında əsas arqumentlər idi.
Bu kontekstdə layihənin təklif olunan cədvəlini araşdırmaq da çox vacibdir. Aİ-yə üzv dövlətlər artıq 2030-cu ilə qədər yaşıl enerji idxalını (elektrik enerjisi və ya hidrogen və onun törəmələri şəklində) təmin etmək üçün mübarizə aparırlar. Bu zaman Aİ-nin daha sərt dekarbonizasiya hədəfləri çox güman ki, qüvvəyə minəcək. Buna görə də müzakirə olunan Qara dəniz kabeli, məsələn, Almaniyanın dünya üzrə “hidrogen diplomatiyası”na uyğundur və Benilüks ölkələrində (Belçika, Hollandiya və Lüksemburq) yaşıl ammonyak idxal terminalları tikməyi planlaşdırır.
Eynilə, layihə Cənubi Qafqaz ölkələri üçün kritik inkişafdır. Bir tərəfdən, Azərbaycan RES və hidrogen sektorlarına daha çox diqqət yetirməyə keçidə yeni başlayan neft dövlətinin mükəmməl nümunəsi ola bilər. Bu məsələdə Bakı özünün 157 GVt-a qədər yüksək olduğu təxmin edilən dəniz külək potensialına güvənir və 2022-ci ildə artıq gələcək yaşıl enerji və hidrogen layihələri üzrə ilk sazişləri imzalanıb (Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin “Masdar” və Avstraliyanın “Fortescue Future Industries” şirkətləri ilə razılaşmalardan söhbət gedir).
Digər tərəfdən, Azərbaycandan Avropaya enerji daşıyıcılarının proqnozlaşdırılan gələcək tranziti uzunmüddətli perspektivdə cari tranzit statusunu (Azərbaycan nefti və qazı hazırda ölkə ərazisindən nəql olunur) saxlamaqda əhəmiyyətli dərəcədə maraqlı olan Gürcüstandan keçməlidir. Tbilisi bundan sonra həm geosiyasi, həm də ölkənin sabitliyini və bütövlüyünü dəstəkləməyə artan kənar marağı və iqtisadi əsasları, vergilər, iş yerlərinin yaradılması və Gürcüstan daxilində infrastrukturun gələcək inkişafı və digər yanaşmalardan faydalanacaq.
Qara dəniz kabel layihəsinin hələ inkişaf mərhələsində olmasına baxmayaraq (indiyə qədər heç bir məcburi investisiya qərarı qəbul edilməyib), xüsusilə Aİ-nin ehtimal olunan maliyyə dəstəyini nəzərə alsaq, həqiqətən də perspektivli görünür. Layihənin skeptikləri iddia edə bilərlər ki, hazırda Azərbaycanda günəş və külək enerjisi imkanlarını artırmaq üçün demək olar ki, heç bir infrastruktur yoxdur. Bununla belə, Azərbaycan hökuməti 2029-cu ilə qədər yaşıl enerjinin ixracını təmin etmək məqsədilə həqiqətən kifayət qədər investisiyalar təmin edə bilmək üçün ölkə daxilində başa çatdırılması nəzərdə tutulan perspektivli layihələrdən ibarət iddialı boru kəməri təqdim edib.
Müzakirə olunan enerji əlaqəsi Rumıniya və Macarıstan iqtisadiyyatları baxımından məhdud imkanlara malikdir. Bununla belə, layihə daha çox Azərbaycanın yaşıl enerji resurslarının Avropaya tədarükünü asanlaşdırmağa yönəlmiş artan investisiyalar üçün müqəddimə kimi nəzərdən keçirilməlidir. Beləliklə, gələcəkdə maraqlı tərəflərin Cənubi Qafqazda hidrogen enerjisi mərkəzinin potensial yaradılmasını müzakirə edəcəkləri gözlənilir. Yaşıl hidrogen daha sonra Azərbaycanda və ya Gürcüstanda hasil oluna və daha sonra boru kəmərləri vasitəsilə və ya tankerlərlə daşınan köməkçi vasitələr şəklində ixrac edilə bilər. İstənilən halda, bu saziş regionda enerji sabitliyinin artmasına, eləcə də Avropanın enerji ehtiyaclarında Rusiyadan daha az asılı vəziyyətə gətirilməsi səylərinə müsbət töhfə verəcək.
Asif Cəfərov
Ordu.az
