1-ci Körfəz Müharibəsi dövrünün ballistik raket anlayışından XXI əsrin strateji silah sistemlərinə qədər bir səyahət edək. Bu sayədə “Tayfun”, “Kızılelma”, “Akıncı”, SOM, “Çakır” kimi adlarını əzbərlədiyimiz bir çox yeniliyin birlikdə və müasir anlayışlar çərçivəsində nə demək olduğu aydınlaşacaq.
Türkiyənin strateji silah sistemləri tutumu və müdafiə texnologiyaları
Yəməndən tutmuş Ukraynaya qədər XXI əsrin silahlı münaqişələri göstərir ki, strateji silah sistemləri çox daha mürəkkəb anlayışlar çərçivəsində istifadə olunur. Eyni hücum paketində zərbə PUA-ları, “gəzən sursat” (kamikadze PUA), qanadlı və ballistik raketlər şəklində çox daha dəqiq sistemlərdən istifadə edildiyini görürük.
Mobil buraxılış qurğularından eyni hücum paketində və tam əməliyyat uyğunluğu ilə atılan “Tayfun” və “Bora” ballistik raketləri, düşmənin hava hücumundan müdafiə sistemlərinin təsirli mənzilinə belə girmədən 200 kilometrdən çox təsirli mənzilə sahib SOM qanadlı raketləri buraxan “Baykar” istehsalı “Akıncı”, yaxın gələcəkdə “Akıncı”dan buraxılacaq “Alpaqut” kamikadze PUA-ları və düşmənin hava hücumundan müdafiə sistemlərininin işini çox çətinləşdirəcək çoxlu sayda TB-2 və “Anka”nın birgə hücumu artıq yuxu deyil. Sözügedən hücum paketində “Tayfun” və “Bora” ballistik raketləri çox yüksək sürətlə hədəfə doğru irəliləyir və düzgün bucaq altında hücum edir, SOM qanadlı raketləri isə hava hücumundan müdafiə sistemlərinin sensorlarının işini çətinləşdirir. O, aşağı hündürlükdə irəliləyəcək və relyefin çatışmazlıqlarından istifadə edəcək. “Akıncı”lar isə döyüş yükünü buraxmaqla yanaşı, 40.000 ft. hündürlükdə qalaraq məlumat üstünlüyünü təmin etmək səyində fəal rol almağa davam edəcək.
İndi variantları bir az daha genişləndirək. Yuxarıda qeyd olunan hücum paketinə əlavə olaraq, Türkiyə Hərbi Hava Qüvvələrinin 151-ci Eskadrilyasının hazırda inkişaf mərhələsində olan (AGM-88 raketlərinə alternativ olaraq inventarda yer aldığı ehtimal edilən) “Akbaba” radiasiya əleyhinə raketləri düşmənin hava hücumundan müdafiə sistemlərini susdurmaq üçün də istifadə olunur.
Burada Türkiyənin hərbi potensialının qabaqcıl modernləşdirmə planlarından da daşımaq mümkündür. Sonrakı versiyalarında transonik və səsdən sürətli xüsusiyyətlər qazanacaq, Türkiyənin ilk turbofan mühərrikinə və daxili silah stansiyasına sahib “Kızılelma”, “Atmaca” raketlərinin modifikasiyası ilə quru hədəflərini vurma qabiliyyəti qazanacaq “Reis” sinifli sualtı qayıqlar və Türk “Tomahawk”ı və ya “Kalibr”i adlandırılan “Gezgin” qanadlı raketlərin iştirakı Türkiyənin strateji silah sistemləri potensialını fərqli səviyyəyə qaldıracaq.
“Qərar Mərkəzli Müharibə”, Marşal Oqarkovun kabusları və Səddamın “Skad” raketləri
Strateji silah sistemlərinin doktrinal prinsiplərinə uyğun olaraq, prioritet hədəflər kimi strateji hava bazaları, komanda-nəzarət mərkəzləri, ordu və korpus səviyyəli qərargahlar, əsas təchizat mərkəzləri, radar infrastrukturu və iri aqreqatların birinci və qabaqcıl bölmələri, cəmləşmə rayonu vurulacaq. Təbii ki, digər diqqətçəkən məqam Türkiyənin robot-müharibə imkanlarının strateji silah sistemləri potensialının üzvi hissəsinə çevrilməsidir. Bu, bir çox fərqli anlayışlara qapı açır.
Yəqin ki, “Şəbəkə mərkəzli müharibə” XXI əsrdə kursantların öyrəndiyi ilk dominant paradiqma olub. Görünən odur ki, “şəbəkə mərkəzli müharibə” anlayışı öz yerini son ədəbiyyatlarda və davam edən doktrinal tədqiqatlarda “qərar mərkəzli müharibə” anlayışına buraxacaq.
“Qərar mərkəzli müharibə” anlayışı mahiyyət etibarilə döyüş meydanında sürətlə informasiya üstünlüyü əldə etməklə düşmənin komanda-nəzarət və kəşfiyyat-nəzarət-müşahidə infrastrukturuna hücumu nəzərdə tutur. Bütün bunları edərkən dost qüvvələr həm paylanmış nizamda olmalı, həm də sıx şəbəkə mərkəzli strukturda öz vəzifələrini yerinə yetirə bilməlidirlər. Sadalanan səbəblərə görə, süni zəka, pilotsuz sistemlər və elektromaqnit spektrində üstünlük “qərar mərkəzli müharibə”nin əsas sütunlarını təşkil edir. Yenə də “qərar mərkəzli müharibə”nin xarakterik xüsusiyyətlərindən biri də bir çox sistemin sensorlar və hücum qabiliyyəti çərçivəsində fəaliyyət göstərə bilməsidir.
Sovet İttifaqının Baş Qərargah rəisi marşal Nikolay Oqarkov 1980-ci illərdə NATO-nun yüksək texnologiyalı kəşfiyyat-hücum kompleksi qabiliyyətinin Qırmızı Ordunu “iflic edə biləcəyi” təhlükəsini vurğulamışdı. Bu hərbi mülahizə daha sonra məşhur kəşfiyyat analitiki və strateq Endryu Marşall və onun ABŞ-dakı komandası tərəfindən “Hərbi İşlərdə İnqilab” konsepsiyasına çevrildi. Hazırda marşal Oqarkovun kabusları XXI əsrin müdafiə texnologiyaları ilə gerçəkləşir.
Bugünkü strateji silah sistemləri və bu silahlar ətrafında formalaşan əməliyyat dizaynı Səddam Hüseynin 1990-cı illərin əvvəllərində müharibəni Yaxın Şərqə yaymaq üçün istifadə etdiyi “Skad”lardan çox fərqlidir. Son illərdəki qarşıdurma tendensiyaları göstərir ki, ballistik raketlər və qanadlı raketlər, eləcə də geniş spektrli pilotsuz sistemlər cəbhənin arxasındakı yüksək dəyərli hədəflərə hücum rolunda ön plana çıxır. Sözügedən strateji silah sistemləri qabiliyyəti özü ilə asimmetrik effekt yaratma imkanını gətirir və hücumda dominant bir rejim təqdim edir. Daha aydın bir misal ilə izah edək: Ukrayna Müdafiə Nazirliyinin məlumatlarında bildirilir ki, hava hücumundan müdafiə sistemləri Rusiya Federasiyası Silahlı Qüvvələrinin qanadlı raketlər və İrandan aldığı “gəzən sursatlar”la həyata keçirdiyi hücumların əksəriyyətininin qarşısını alıb. Lakin qeyd edək ki, Ukrayna müdafiəsini yaran 20 faizlik hücum paketləri belə ölkənin təxminən üçdə birini işıqsız qoymağa kifayət etdi. Səudiyyə Ərəbistanı və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri koalisiyası İranın dəstəklədiyi Husilərin raket və PUA təhlükəsi qarşısında ABŞ istehsalı olan yüksək inkişaf etmiş hava və raketdən müdafiə sistemlərini yerləşdirib. Bununla belə, 2019-cu ildə enerji nəhəngi “Aramco”nun Abkayk və Hureys zavodlarının vurulması kimi sensasiyalı hücumların qarşısını almaq mümkün olmayıb. Sözügedən PUA və qanadlı raket hücumu beynəlxalq enerji bazarlarına zəlzələ kimi təsir göstərmişdi.
Türkiyənin strateji silah sistemləri potensialının artırılması
“Bora” ballistik raketi və “Akıncı”strateji PUA-sı döyüş missiyalarında iştirak edib. Yəqin ki, qarşıdakı dövrdə ölkənin strateji silah sistemləri potensialının digər komponentləri haqqında daha çox məlumat oxuya biləcəyik. Xüsusilə qanadlı raketlərin və pilotsuz sistemlərin inteqrasiyası, habelə “gəzən sursat” və zərbə tipli pilotsuz sistemlərin inteqrasiyası çox fərqli və çevik əməliyyat dizaynlarına yol açacaq. Xüsusilə atış təlimləri və sınaqlarda eyni hücum paketində müxtəlif tipli raketlərin, ağır yaylım atəşli reaktiv sistemlərin, PUA və mobil sursatların istifadə edildiyi ssenariləri sınamaq faydalıdır. Bununla belə, mövcud tendensiyalar göstərir ki, Türkiyə milli strateji silah sistemləri potensialını ciddi şəkildə inkişaf etdirib, texnoloji müstəqillik marjasını sürətlə artırıb.
Nəhayət, əməliyyat müstəqilliyi və alt sistemin davamlılığı strateji silah sistemlərinin tutumu üçün vacibdir. Bu səbəbdən milli texnologiya perspektivi ilə sektor planlaması etmək, Rusiyanın raket və PUA-larının kritik alt sistemlərdən asılılığını öyrənmək faydalıdır.
Dəyanət Ağalarlı
Ordu.az
