Ordu.az xəbər verir ki, bu barədə Ermənistanın MTX-nin Ehtiyatda olan Zabitlər İttifaqının dərc etdiyi məqalədə qeyd olunub.
Müəllif qeyd edir ki, Ermənistanda xarici kəşfiyyat xidmətinin yaradılması ilə bağlı bir çox suallar var.
“Bu köklü dəyişikliyə hansı məqsədlə başlanılır, bölmələr tərəfindən təqdim edilməsi mümkün olmayan bu yeni xidmətdən hansı nəticə gözlənilir? İndiyə qədər MTX və Müdafiə Nazirliyinin tərkibində fəaliyyət göstərirdilər, problem nədir, zərurət nədir və gizli meyllər, əsl məqsəd nədir?”, - deyə məqalədə bildirilir.
Müəllif yazır ki, Ermənistan Milli Təhlükəsizlik Xidmətinin sərt sistemində pərakəndəlik hökm sürür, əsas səbəblərdən biri onun əlavə yüklərdən azad edilməsidir.
“Faktların sadə təhlili göstərir ki, aşağıdakı mühüm idarələrin MTX sistemindən çıxarılması planlaşdırılır və ya artıq çıxarılıb: Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti, İstintaq İdarəsi, Xarici Kəşfiyyat İdarəsi, İqtisadi Təhlükəsizlik və Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə Departamenti, Sərhəd Patrul Xidməti və bəzi məlumatlara görə, Səfirliyin Təhlükəsizlik Departamenti. Sadalanan bütün bölmələrin digər funksiyaları ilə birlikdə kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat fəaliyyətinin təşkili və həyata keçirilməsi ilə bilavasitə bağlı olduğu, bu mənada bir-birini tamamladığı və kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat idarələrinin koordinasiyası ilə alınmasını təmin etdiyi, lazımi informasiya axınlarının təhlili və həyata keçirilməsi məlumdur, buna görə də sovet dövründən bu bölmələr bir struktur və rəhbərlik altında fəaliyyət göstərib.
Eyni məntiqlə, əks-kəşfiyyat, terrorla mübarizə və konstitusiya quruluşunu mühafizə bölmələri MTX-yə birləşdirilə, bir-birindən ayrılaraq, ayrıca xidmətlərə çevrilə və birbaşa Baş nazirin tabeliyinə verilə bilər (məsələn, Milli Terrorla Mübarizə Mərkəzi, gizli və ya siyasi polis, əks-kəşfiyyat şöbəsi). Digərləri ilə müqayisədə onları bir strukturda saxlamağa nə ehtiyac var, tamamilə aydın deyil. Belə çıxır ki, hakimiyyət hələlik bunu sadəcə olaraq istəyir.
Maraqlıdır ki, hakimiyyət diametral şəkildə fərqli mövqedədir, məsələn, polis, korrupsiya ilə mübarizə komitəsi, dövlət gəlirləri komitəsi və bir çox digər nazirliklər sahələr və funksiyalar var. Məsələn, Daxili İşlər Nazirliyi formalaşır və o, 5 əsas istiqamətə diqqət yetirəcək: ictimai asayişin qorunması, cinayətlərin qarşısının alınması və açılması, fəlakətlərin və risklərin idarə edilməsi, miqrasiya və vətəndaşlıq, dövlət ehtiyatlarının idarə olunması və humanitar məsələlər. Korrupsiyaya qarşı mübarizə komitəsi yaradılıb, burada istintaqdan başqa, artıq əməliyyat bölməsi fəaliyyət göstərir, DGK-da gömrük və vergi xidmətləri birgə işləyir, müxtəlif nazirliklərdə bir çox şöbə və sektorlar birləşib.
Əslində, hakimiyyət MTX-dən başqa heç yerdə “arındırmaq” problemi görmür, digər qurumların rəhbərlərinin MTX rəhbərindən fərqli olaraq, ağır işlərdə işləmək “bacarığı”, “təcrübəsi”, “biliyi” var. Və ola bilsin, əsl səbəb tamam başqadır – hakimiyyətin MTX-nin Ermənistandakı digər strukturlarla müqayisədə Rusiya ilə daha sıx əməkdaşlıq etdiyi və buna görə də yeni geosiyasi reallıqlar, yəni dəyişikliyə görə zəruri olması barədə yanlış təsəvvür formalaşdırması, Rusiyada təhsil almış, həmin ölkənin xüsusi xidmət orqanlarının zabitləri ilə partnyorluq şəraitində işləyən kadrlardan xilas olmaqdır. Lakin bunun nəticəsində hansı ölkələrlə əməkdaşlığın dərinləşəcəyini zaman göstərəcək.
“Xarici kəşfiyyat fəaliyyəti və xarici kəşfiyyat xidməti haqqında” Qanunun qəbul edilməsinin əsaslandırılmasını araşdıraraq deyə bilərik ki, layihə paketi Təhlükəsizlik Şurasının Ofisi tərəfindən hazırlanıb və onun qəbul edilməsinin aşağıdakı səbəblərini və məqsədini xüsusi olaraq təqdim edib:
Hökumətin planları ilə yanaşı, Baş nazir 2050-ci ilə qədər transformasiyanı açıqladı. Ermənistanın dünyanın 10 ən təsirli kəşfiyyat xidmətindən birinə sahib olacağı strategiyada təqdim olunub,
2016 və 2020-cin illərdə baş verən müharibələr zamanı kəşfiyyat orqanları tərəfindən məlumatların verilməsi prosesində problemlər yaranıb, kəşfiyyat məlumatlarının effektivliyinin və keyfiyyətinin artırılmasına ehtiyac var,
Ayrıca xidmətə malik olmaq dünyanın aparıcı dövlətlərindən, region ölkələrindən və yaxın qonşularımızdan nümunə götürərək qlobal təcrübəyə uyğundur,
Xarici kəşfiyyat xidmətinin yaradılması Milli Təhlükəsizlik Xidmətinin funksional səmərəliliyinin artırılmasına, kəşfiyyat və terrorizmə qarşı mübarizə sahələrinə diqqət yetirmək imkanı verməklə yanaşı, həm də daha çevik və dəyişən dünyanın və regionun çağırışlarına adekvat cavab vermək imkanı verəcək.
Sadalanan əsaslandırmalar səthi və natamamdır. Kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat orqanlarının bir strukturda, eyni rəhbərlik altında fəaliyyət göstərməməsinin mənfi cəhətləri ilə bağlı təhlil aparılmayıb.
Dünyanın 10 ən təsirli kəşfiyyat xidmətindən biri olmaq ideyası, şübhəsiz ki, alqışlanır, lakin ayrıca fəaliyyət göstərmək lazım deyil. Ayrılmanın kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat işinin effektivliyinin artırılmasına töhfə verə biləcəyi çox mübahisəlidir. Ayrılmadan əvvəl qeydə alınan göstəricilərlə müqayisədə hansı ayrı-ayrı strukturların daha səmərəli işlədiyini, hansı ölkələrin təcrübəsinin bu qədər dərindən öyrənilməsinin necə öyrənilib müəyyən edildiyi aydın deyil. Təkcə dünyanın aparıcı ölkələrində, regionda və yaxın qonşularımızda ayrı-ayrı xidmətlərin olduğunu qeyd etməklə nəticədə səmərəliliyin artdığına əmin olmaq kifayət deyil. Çox güman ki, bu ölkələr də informasiya mübadiləsi, təhlili və həyata keçirilməsi ilə bağlı problemlərlə üzləşirlər və sonda onların yenidən birləşməyə getməyəcəyinə zəmanət haradadır? Bir çox başqa ölkələrdə, o cümlədən İran, Qazaxıstan, Moldova, Özbəkistan, Qırğızıstan, Türkmənistan, Tacikistan, Belarus, Estoniya, Latviya, Litva, İtaliya, Kanadada kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat orqanları bir strukturda və vahid rəhbərlik altında fəaliyyət göstərir. Üstəlik, böyük dövlətlərin əks-kəşfiyyat xidmətlərinin, o cümlədən Rusiya Dövlət Təhlükəsizlik Xidmətinin xaricdə öz maraqları var ki, onları da öz qüvvələri ilə həll edirlər, yerlərdə mövqe tuturlar.
Yəni problem böyük xərclər tələb edən çoxlu ayrı-ayrı strukturların olmasında deyil, sadəcə olaraq işi düzgün təşkil etmək və tənzimləmək lazımdır. Keyfiyyət və nəticə əldə etmək üçün ilk növbədə dövlətin, hökumətin nüfuzunu, vətənpərvərlik hisslərini artırmaq, bir-birlərinə qarşı düşmənçilik mühitini aradan qaldırmaq, diaspor və müttəfiq ölkələrlə əlaqələri gücləndirmək lazımdır.
“Xarici kəşfiyyat fəaliyyəti və xarici kəşfiyyat xidməti haqqında” qanunun tədqiqi sübut edir ki, onlar yalnız böyük xərclər tələb edən yeni xidmət yaratmağı planlaşdırırlar, başqa heç nə yoxdur. O, bu gün fəaliyyət göstərən bölmələrin malik olmadığı heç bir yeni mühüm səlahiyyətə malik olmayacaq. Yeni xidmətin fəaliyyəti eyni prinsiplər çərçivəsində inkişaf etdiriləcək, xarici kəşfiyyat fəaliyyətinin metodları, formaları və vasitələri də eyni olacaq. Başqa sözlə desək, dövlətin maliyyə yükü yalnız ən azı inzibati xərclər baxımından artacaq ki, bu da mövcud bölmələrə yönəldilə bilərdi, xüsusən də onlar artıq peşəkar, bilikli operativ kadrlarla təchiz oluna bilər. Bundan əlavə, onlar ayrıca təlim mərkəzi, Milli Təhlükəsizlik Xidməti və Müdafiə Nazirliyinin tərkibində artıq mövcud olan xüsusi bölmələr yaratmağı planlaşdırırlar.
Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, Ermənistan kiçik ölkədir, təbii ki, onun məsələn, fövqəldövlətlər kimi böyük maraqları və maliyyə resursları yoxdur. Əslində bizim maraqlarımız bu region, bir neçə geosiyasi mərkəz, eləcə də böyük diasporun olduğu ölkələrlə məhdudlaşır, ona görə də bu baxımdan şişirdilmiş tərkibdə xidmət yaratmaq və saxlamaq ən azından problemli və mənasızdır.
Yuxarıda göstərilənlərə əlavə olaraq, kəşfiyyatın ayrılması aşağıdakı problemlərə səbəb ola bilər:
Kəşfiyyat-əks-kəşfiyyat sistemlərinin bütövlüyü və bir-birini tamamlayıcılığı pozulacaq;
Kəşfiyyat-əks-kəşfiyyat sistemləri arasında artıq tənzimlənən sənəd dövriyyəsi pozulacaq, funksiyaların təkrarlanması, qarşılıqlı maraqların toqquşması baş verəcək, bu da ziddiyyətlərə, qeyri-sağlam rəqabətə səbəb olacaq, yəni ölkənin təhlükəsizlik sistemi təhlükə altına düşəcək;
Xaricdə məqsədsiz və aşağı səmərəli əlavə məntəqələr yaradılacaq;
Xidmətə əməliyyat-kəşfiyyat tədbirlərinin, xüsusən kənar müşahidənin, telefon danışıqlarının dinlənilməsinin və təbii olaraq əlavə, böyük xərclər tələb edən digər əməliyyat-texniki tədbirlərin həyata keçirilməsi üçün ayrıca imkanlar yaradılacaq;
Xidməti kim dolduracaq, hansı ölkələrdə təlim keçəcəklər;
Xidmətin yaradılması işini hansı ölkə əlaqələndirəcək? Qərb təcrübəsi tətbiq edilsə, belə demək mümkünsə, “bos” götürəcəklər, strateji müttəfiq olan Rusiya buna necə reaksiya verəcək və hansı mənfi nəticələr yarana bilər?;
Mövcud kadrlarla necə davranacaqlar?;
20 illik stajı hələ başa çatmamış, əslində isə hərbi xidməti davam etdirməyən və hərbi təqaüd ala bilməyən işçilərin təqaüdə çıxması məsələsi necə həll olunacaq?;
Attestasiyalarla əlavə yüklənmə, lazımsız tələblərin qoyulması ixtisaslı kadrların sistemdən uzaqlaşmasına səbəb olacaq;
Üç illik keçid dövrü qurmaqla və peşəkar işçiləri yeni yaradılan strukturda yer tapmaqda qeyri-müəyyənlikdə saxlamaqla, onların səmərəli fəaliyyətini dayandırması və özlərinə başqa əlverişli şərait yaratmağa çalışması kimi ağlabatan risk var;
Sonda, MTX-in Təhlükəsizlik Şurasının Aparatı tərəfindən hazırlanmış bu layihədə nə dərəcədə iştirak etdiyi, MTX-in hazırkı rəhbərliyinin və səlahiyyətli əməkdaşlarının mövqeyinin necə olduğu, qeyd olunanların hamısında tendensiyaları və problemləri görürlərmi, aydın deyil. MTX-nin bölmələri bunu səmərəsiz, yoxsa səmərəli proses hesab edirlər;
MTX direktorunu “zəiflətməklə” baş nazirə lüzumsuz və mənasız yüklər düşəcək, onun bilavasitə tabeliyində olan demək olar ki, bütün qurumlar artıq fəaliyyət göstərir. Bu nəzarət digər dövlət orqanlarına verilə bilər. Başqa sözlə, baş nazirin yadda saxlamaq, bütün dövlət orqanlarında mövcud olan məlumatları mənimsəmək və hansı məlumatların digər qurumları, o cümlədən əks-kəşfiyyatı maraqlandıra biləcəyi ilə bağlı operativ qərar qəbul etmək üçün kifayət qədər bacarığı, vaxtı və imkanı olmalıdır. Bu, sadəcə olaraq, dəyərli məlumatların itirilməsinə və onun vaxtında həyata keçirilməməsinə gətirib çıxaracaq.
Beləliklə, Xarici Kəşfiyyat Xidmətini ayrı bir xidmət kimi yaradaraq, iş səmərəsini və alınan məlumatların keyfiyyətini mexaniki olaraq artırmaq mümkün olmayacaq. Təbii ki, dövlətin, hökumətin nüfuzu, vətənpərvərlik hissi yüksəldilsə, bir-birinə qarşı düşmənçilik mühiti aradan qaldırılarsa, bir struktur altında digər bölmələrlə işləmək şəraitində də onlara nail olmaq mümkündür.
Yəni strukturun statusu həlledici deyil.
Əks halda, belə çıxır ki, MTX sadəcə olaraq parçalanıb və dağıdılıb, konkret Xarici Kəşfiyyat Xidməti isə siyasi (strateji müttəfiqin dəyişdirilməsi) motivlər üçün yaradılıb, mövcud kadrlardan tədricən xilas olmaq ehtimalı var”, - deyə məqalədə qeyd olunub.
Alpər Mövludoğlu
Ordu.az
