PUA həvəskarları növbəti təsdiqlənmiş beynəlxalq TB2 satışı ilə bağlı hər hansı bir xəbəri səbirsizliklə gözləyir, bu vaxt daha çox ölkə türk PUA-larının alınması üçün sıraya girir. İndoneziyanın Türkiyədəki səfiri Lalu Məhəmməd İqbal 2021-ci ilin noyabrında müsahibədə İndoneziyanın “Türkiyədən PUA almaq imkanını müzakirə etdiyini və Cakartanın Türkiyədən təkcə PUA təmin etməyəcəyinə, həm də istehsalda iştirak edəcəyinə ümid etdiyini” bildirib. “Türkiyə haqqında bütün dünyanın danışdığını görməkdən qürur duyuruq”, - deyə o bildirib. Bəzi mənbələr 2022-ci ilin noyabrında keçirilən “Indo” müdafiə sərgisində Türkiyənin İndoneziya ilə “Bayraktar TB2” və “Akıncı” barəsində danışıqlar apardığını bildirir.
Cənub-Şərqi Asiyada nisbətən az sayda ölkə hazırda zərbə PUA-larına malikdir. İndiyə qədər yalnız İndoneziya və Myanma PUA-lar əldə edib, Tailand və Vyetnamda isə hazırda xaricdən gələn yardımla yerli zərbə PUA-ları yaradılması həyata keçirilir. Malayziya yaxın gələcəkdə Türkiyədən 3 “Anka” PUA-sı almağa hazırlaşır. Malayziya hələ zərbə PUA imkanlarını təqib etməsə də, gələcəkdə “Anka”larını silahlandıra bilər.
İndoneziya öz növbəsində 2019-cu ildən bəri Çindən alınmış 6 ədəd CH-4B PUA-nı idarə edir. O, alınan zaman tenderdə Çinin “Wing Loong I” və Türkiyənin “Anka-S” PUA-ları da iştirak edirdi. İndoneziyanın CH-4B-ləri hava-yer raketləri (AGMs) ilə silahlana bilər və həmçinin rabitə relesi və ya kəşfiyyat podu ilə müşahidə olunub. Ölkə həmçinin “PT Dirgantara Indonesia” şirkəti tərəfindən idarə olunan yerli zərbə PUA proqramını həyata keçirir. “Elanq Hitam” (Qara Qartal) kimi tanınan bu proqram inkişaf çətinlikləri ilə üzləşdikdən sonra 2022-ci ilin sentyabrında ləğv edilənə qədər əməliyyat sistemini yaratmağa hələ bir neçə il qalmışdı.
Əhali mərkəzlərinin əksəriyyətinin dənizlərlə ayrıldığı İndoneziyanın özünəməxsus coğrafi təbiəti ölkənin müdafiəsi üçün ciddi problemlər yaradır. İndoneziya ordusu şərqdən qərbə doğru 5150 kilometr uzanan 17 000 adadan ibarət arxipelaqda patrul xidmətinə cavabdehdir. Bu məqsədlə o, ərazi sularına qeyri-qanuni girişləri və baş verən fəaliyyətləri izləmək üçün çoxlu sayda patrul gəmisi və dəniz patrul təyyarəsini idarə edir.
1930-cu illərin sonlarında hollandlar, indiki İndoneziyanı əhatə edən Hollandiyanın Ost-Hind ərazisinin təhlükəsizliyi ilə bağlı narahat idilər. Dizaynı və inşası ən azı on il çəkəcək böyük bir dəniz qüvvələri yaratmaq əvəzinə, Hollandiya Ost-Hind Ordusu Hava Qüvvələri üçün hava kreyseri əldə etmək qərarına gəldi. Bu konsepsiya çoxlu sayda bombardmançı təyyarələrin alınmasını və arxipelaqın hər küncündə irəliyə doğru uçuş zolaqlarının inşasını tələb edirdi. Yapon donanmasının İndoneziya adalarından birinə yaxınlaşması halında, çoxlu sayda bombardmançı təyyarələr təhlükənin olduğu yerə daha yaxın olan hava zolaqlarına yerləşdirilə bilər.
Bu məqsədlə Hollandiya Ost-Hind ABŞ-dan 121 ədəd “Model 139WH” və “Model 166” bombardmançıları (“Martin B-10”un ixrac versiyaları) alıb. Onların 1930-cu illərin sonlarında xidmətə daxil olmasına baxmayaraq, asanlıqla əldə edilə bilən yeganə növlər idi. Bu donanma daha sonra bomba yükləyən “Dornier Do-24” təyyarələri və “Duqlas Boston” bombardmançıları ilə gücləndirildi, onlardan 6-sı Hollandiya Ost-Hindinə çatdı və daha sonra Yaponiyada vuruldu. Köhnə “Martin”lərin Yapon qırıcılarını qabaqlaya bilməsi nəzərdə tutulsa da, onların dizayn parametrləri tezliklə “A6M Zero” kimi yeni Yapon qırıcı dizaynlarını üstələdi. Buna baxmayaraq, “Martin”lər bir sıra görkəmli qələbələr qazandılar və onların əldə edilməsi mahiyyət etibarı ilə arxipelaqın müdafiəsini qurmaq üçün yeganə əlverişli seçim idi.
7500 km məsafə və 24+ saatlıq dözümlülüyü ilə İndoneziya arxipelaqının hər küncünü əhatə etməyə kifayət edən “Akıncı”nın alınmasıyla hava kreyseri konsepti Cakartanın müasir müdafiə tələblərinə cavab vermək üçün bəlkə də həyata qaytarıla bilər. Digər adalarda yerləşən hava limanları, hər bir “Akıncı”nın yanacaq və sursatsız uzun müddət qalmamasını təmin edərək, irəli silahlanma və yanacaqdoldurma məntəqələri (FARPs) kimi fəaliyyət göstərərək əməliyyatlarını dəstəkləyə bilər. “Akıncı” həmçinin 275+km mənzilli (gəmi əleyhinə) qanadlı raketlər və 100+ km mənzilli hava-hava raketi (BVRAAMs) də daxil olmaqla, müxtəlif silahlarla təchiz edilib.
İndoneziya tərəfindən pilotlu döyüş təyyarələrinin hava kreyserləri kimi istifadəsinə onların daha qısa dözümlülüyü, (kifayət qədər) tanker təyyarələrinin olmaması və onların əhəmiyyətli alış xərcləri mane olur. İndoneziya Hərbi Hava Qüvvələri hazırda 30-dan çox F-16 və onlarla Su-30 daxil olmaqla 100-ə yaxın döyüş təyyarəsindən ibarət aviaparkı idarə edir. Digər növlərə Su-27, T-50, “Hawk 200” və “Embraer EMB 314” turbovintli yüngül hücum təyyarələri daxildir. 2021-ci ilin fevral ayında İndoneziya Hərbi Hava Qüvvələrinin Baş Qərargah rəisi ölkənin F-15EX və “Dassault Rafale” almaq niyyətində olduğunu açıqladı və bu, çox güman ki, İndoneziyanın Su-35 almaqla bağlı əvvəlki planlarına son qoydu. İndoneziya eyni zamanda Cənubi Koreya ilə KF-X qırıcı proqramında tərəfdaşdır.
Döyüş təyyarələrinin bu ekzotik inventarının yanında bir sıra idarə olunan silah növləri istifadə olunur. Su-30MKI-lər “X-31P” radiasiya əleyhinə raketləri, “X-59M” və “X-29TE” raketləri daşıya bilər, F-16-lar 2019-cu ildə alınmış 100-ə qədər JDAM idarəolunan bomba və AGM-65 raketləri ilə silahlana bilər. T-50 və “Hawk 200”lər də müəyyən silahlar daşıyır. İndoneziyanın CH-4B-ləri AR-1 və AR-2 raketlərindən istifadə edir. Burada AR-1/2 və AGM-65-lər istisna olmaqla, hamısı quru qoşunlarına effektiv atəş dəstəyi təmin edə bilmir və HHQ-nin idarə olunmayan raketlərdən və müxtəlif bombalardan istifadə etməsinə səbəb olur. İndoneziya Ordusu bu yaxınlarda TƏİR-lərlə silahlanmış hücum helikopterləri əldə etsə də, onların sayı hələ də azdır, hazırda bütün ölkədə yerləşdirilmək üçün cəmi 8 AH-64E və 7 Mi-24 mövcuddur.
İndoneziyanın nəhəng ölçüsü və adalarının çoxluğu sayəsində artilleriya və yaylım atəşli reaktiv sistemlərlə sinerji potensialı məhduddur. Arxipelaq ətrafındakı əksər hərbi əməliyyatlar zamanı gözlənilən qurudan atəşə dəstək vasitələrinin olmamasını nəzərə alsaq, hava qüvvələri İndoneziya tərəfindən aparılacaq istənilən döyüşdə mühüm amildir. Beləliklə, uzun məsafəyə böyük yük daşıya bilən platforma qiymətli bir aktivdir. “Akıncı” qanadlarının və gövdəsinin altında cəmi 9 asqı nöqtəsinə malikdir. 900 kq ağırlığında yük daşıya bilən PUA HGK-84 və 275+ km-lik SOM qanadlı raketini daşıya bilir.
“Akıncı”nı digər PUA-lardan fərqləndirən digər mühüm cəhət onun gələcəkdə hava-hava raketləri (AAM) daşıma qabiliyyətidir. “Akıncı”nın AESA radarı ona hədəfləri böyük məsafədə tapmağa və daha sonra onları “Sungur”, “Bozdoğan” raketləri və ya 100+ km-lik “Gökdoğan” raketləri ilə vurmağa imkan verir. “Akıncı”nın silah dəsti ona uzaqmənzilli zərbə imkanları verən dəqiq idarə olunan raketlər və bomba arsenalı ilə davam edir, 18-dən çox MAM-L sursatının daşınması isə onu quru qoşunlarına hava dəstəyi üçün ideal bir varlığa çevirir. “Akıncı”nın mümkün alınması İndoneziyanı uzun mənzilli zərbə aktivi ilə təmin etsə də, daha kiçik Bayraktar TB2 əlavə PUA-lar üçün təcili tələbi ödəyə bilər. Bu arada TB2-yə peyk rabitələrini (SATCOM) quraşdırmaq seçimi o deməkdir ki, onun əhatə dairəsi yalnız 27 saatlıq davamlılıqla məhdudlaşır (SATCOM olmadan onun diapazonu 300 km-ə yaxındır).
2012-ci ildə Türkiyə hələ də öz ehtiyaclarını qarşılamaq üçün ABŞ-dan zərbə PUA-ları almağa çalışırdı. Bundan on il sonra Türkiyə PUA-larına sifariş verən ölkələrin sayı 27-yə çatıb, onlardan 24-ü “Baykar” şirkətinin məhsullarını sifariş verib.Türkiyə sübut etdi ki, bir ölkənin qabaqcıl texnologiya dizaynında təsirli nailiyyətlər əldə etmək üçün qeyri-məhdud araşdırma-inkişaf büdcəsi ilə super güc olmasına ehtiyac yoxdur. İndoneziya PUA-ları “Baykar”dan və ya başqa bir türk PUA istehsalçısından alacaq və belə görünür ki, türk PUA-ları İndoneziyanın hərbi imkanlarında həlledici rol oynayacaq.
Sevinc Əliyeva
Ordu.az
