Eyni şəkildə, keçən il iki məhkəmə İvel kəndində 27 bəhainin torpaq mülkiyyəti ilə bağlı iddialarının qanunsuz olduğunu elan etdi. Bu kənd Mazandaranda, dinin banilərinin dünyaya gəldiyi vilayətdə yerləşir və hazırda ölkədə ən böyük bəhai icmalarından birinin məskənidir. Bu icmalara qarşı artan təzyiqin arxasında duran mexanizmləri və əsaslandırmaları araşdırmaq rejimin indiki hakimiyyəti saxlamaq üsullarına faydalı bir pəncərə təqdim edir.

İran Dövlətinin Bəhailərə Konspirator Baxışları

Bəhai inancının ardıcılları İslamın legitimliyini qəbul etsələr də (İranın rəsmi dini olan 12 imam şiəliyi), rejimin din xadimləri İslam Respublikasının lap əvvəlindən onlara potensial rəqib kimi baxırdılar.

Bəhailər inanırlar ki, şiəliklə bağlı doktrinalar öz inanclarının ortaya çıxmasından sonra əhəmiyyətsiz olub. Onlar deyir ki, Bəhai dini planetin ən sülhsevər dinlərindən biridir, çünki o, hər cür zorakı münaqişəni rədd edir. Bəhailər inanırlar ki, öz dinlərini uzaq və geniş coğrafiyalara təbliğ etmək onların vəzifəsidir. Mehdiyə inanc şiəliyin əsas sütunu olduğundan, rejim bu inancı rədd edən bir inancın genişlənməsinin qarşısını zorla almağı qarşısında məqsəd qoyub.

Buna görə də İranın şiə quruluşu Bəhainin dini statusunu inkar etmək üçün çox çalışıb. Xameneyi rəsmi internet saytında yerləşdirdiyi müxtəlif tarixsiz fətvalarında bəhailəri “natəmiz” kafirlər və şiə inancının “düşmənləri” adlandıraraq, ardıcıllarını “belə azmış məzhəblə hər cür mübarizəyə” çağırıb. O, həmçinin vurğulayıb ki, “bütün möminlər [Bəhailərin] hiylələri və təhrifləri ilə mübarizə aparmalı və başqaları da onlara qoşularaq azğınlığın qarşısını almalıdırlar.”

Bundan əlavə, rejim rəsmiləri tez-tez bu inancı müsəlman cəmiyyətini parçalamaq üçün Qərb və ya Sionist planı kimi təqdim edirlər. Onların fikrincə, Bəhai dünyasının qərargahının İsraildə yerləşməsi din rəhbərlərinin “sionist rejim”lə sui-qəsd etdiyini sübut edir. Qəribədir ki, İran yəhudiləri standart olaraq sionist casus olmaqda ittiham edilməsələr də, bəhailər avtomatik olaraq təhlükəsizlik təhdidləri və sionist agentləri hesab olunurlar.

Qeyri-qanuni sosial reallıq

İran konstitusiyası müsəlman dünyasında İslamın bir qolunu - şiəliyi ölkənin rəsmi dini olaraq təyin edən yeganə konstitusiyadır. Sənəd “kitab əhlinin dini” kimi daha üç dini də tanıyır: Zərdüştilik, Yəhudilik və Xristianlıq. Bu müddəa ilə İslam Respublikası mahiyyətcə bu dinlərin ardıcıllarını ikinci dərəcəli vətəndaşlar kimi təsnif edir, onlar öz dinlərini təbliğ etməkdən çəkindikləri və başqa cür rejimin gözündə təhlükəsizlik təhdidinə çevrilmədikləri müddətcə qanuni hüquq və müdafiələrdən istifadə edə bilərlər.

Bununla belə, 1979-cu il konstitusiyasını hazırlayanlar bəhailərə gəldikdə dramatik dilemma ilə üzləşdilər. Bir tərəfdən, şiə dövlətində yuxarıda təsvir olunan ideoloji amillərə görə iman dözülməz idi. Digər tərəfdən, İran daxilində böyük bəhai icmasının mövcudluğu sosioloji fakt idi. Bu dilemma bu gün də həll olunmamış qalır, çünki vicdan azadlığını ifadə etmək respublikanın ritorikasında və ya təsisedici hüquqi sənədlərində tanınmış hüquq deyil.

Hökumət təzyiqi və əks reaksiya

Bu dilemmaya cavab olaraq rejim uzun müddətdir ki, bəhailəri kütləvi şəkildə ölkədən qaçmağa məcbur etmək ümidi ilə onlara qarşı sistematik təzyiq, ayrı-seçkilik və zorakılıqla qorxutmağa əl atıb. Bu illər ərzində yüzlərlə din rəhbəri və tanınmış simaları öldürülüb, həbs edilib və əmlakları qarət edilib. Digərləri universitetlərdə təhsil almaqdan məhrum edilib, Dövlət Departamentinin İranda İnsan Haqları Təcrübələri üzrə 2020-ci il üzrə Ölkə Hesabatına əsasən, “Hakimiyyətlər bəhai tələbələrin ali təhsil almasına qadağa qoyub və Bahai Ali Təhsil İnstitutunun tanınmayan onlayn universiteti vasitəsilə təhsil alanları sıxışdırıblar”. Bəhailərin hökumətlə əlaqəli qurumlarda işləmələrinin də qarşısı alınır, eyni zamanda onların inanclarına qarşı təbliğat dövlətin təhsil sisteminə, mədəni istehsala və media məzmununa daxil edilib.

Bu hərtərəfli təzyiq problemi həll etmək əvəzinə onu silmək üçündür. Rejim bu taktikaya arxayındır, çünki bundan əvvəl başqa bir inanca qarşı uğurla istifadə olunub, yəhudilər illərdir İslam Respublikasını tərk etmək üçün müxtəlif təzyiqlərlə üzləşiblər və indi onların sayı inqilabdan əvvəl 100.000-ə yaxın olan sayın yalnız dörddə birini təşkil edir. Qalan yəhudi icması, digər amillərlə yanaşı, yəhudiliyin prozelitizminə maraq göstərmədiyi üçün az-çox dözümlüdür.

Bununla belə, bəhailər İranda yəhudilərdən daha çoxdur, çünki onların əksəriyyəti prozelitizasiya etmək məcburiyyətindədir. Onlar həmçinin demoqrafik cəhətdən daha dağınıq və ümumi cəmiyyətə daha çox inteqrasiya edirlər. Və üzləşdikləri bütün təzyiqlərə, haqsızlıqlara baxmayaraq, onların bir çoxunun, xüsusən də yaşlı nəslin hələ də ölkəni tərk etmək arzusu yoxdur. Onların nəzərində İran həm vətəndir, həm də dinlərinin doğulduğu yerdir, ona görə də onların ölkə ilə mənəvi və emosional əlaqəsi çox güclüdür.

Üstəlik, Bəhai inancı ilk dəfə İran cəmiyyətinin elit təbəqələri arasında yaranıb, ona görə də bu gün elitalar, hətta bəzi şiə ruhaniləri üçün olduqca cəlbedicidir. Rejim, dini inancın gənc şiələrə müraciətindən xüsusilə narahatdır, onlar bəhailəri ənənəvi şiə təlimlərindən daha müasir həyata daha uyğun hesab edə bilər.

İran bu cür çağırışları aradan qaldırmaq ümidi ilə totalitar yanaşmaya əl atıb. Bir çox hallarda bəhailər kimi siyasi tənqidçilər və dini “opponentlər” insan və vətəndaşlıq hüquqlarından məhrum edilir, bu da onları mahiyyətcə insanlıqdan çıxarır və vətəndaşlığı olmayan subyektə çevirir. Bununla belə, açıq-aydın İslam rejiminin bu əməlləri bir çox iranlıların, xüsusən də gənc nəslin gözündə İslamın imicini ləkələdi. Rejimin daxildə və xaricdəki davranışlarına reaksiya olaraq başqa dinlərə və ya ateizmə keçid artmaqdadır.

Nəticə

Tehran ölkə daxilində insan haqlarına az əhəmiyyət versə də, beynəlxalq imicinə ciddi əhəmiyyət verir. Rejimin fikrincə, insan haqları ilə bağlı acınacaqlı vəziyyətinin ən pis aspektlərini çaşdırmaq və ya inkar etmək xarici ölkələrlə etimadın qurulmasına kömək edə bilər, bu da öz növbəsində daha çox iqtisadi fəaliyyətə imkan verə bilər və mütləq qanuniləşdirmə riskini azalda bilər. Buna görə də, Qərb ölkələrinin rejimin sui-istifadələrinə necə reaksiya verməsi azlıqlara münasibətdə fərq yarada bilər. Amerikanın reaksiyaları böyük əhəmiyyət kəsb edir, çünki ABŞ sanksiyaları və ABŞ-ın təzyiqindən yaranan beynəlxalq cəzalar rejimi çox sarsıdır. Xüsusilə İranın insan haqları pozuntularını hədəf alan sanksiyalar nadir hallarda əks-məhsuldar olub, ona görə də onları xərc-fayda baxımından tənqid etmək çox az səmərə verir.

ABŞ hökuməti həmçinin İranda konstitusiya islahatını, xüsusilə də vicdan azadlığını və bütün vətəndaşların qanun qarşısında bərabərliyini tanımaq səylərini vurğulamalıdır.

Firuz Bağırov
Ordu.az