İş o yerə çatıb ki, Almaniyanın keçmiş kansleri Angela Merkel bu böhranı Aİ-nin İkinci Dünya Müharibəsindən bəri gördüyü ən böyük iqtisadi böhran adlandırıb. Bu proses davam edərkən həm 2022-ci ilin yayında quraqlığa və ərzaq qıtlığına səbəb olan iqlim şəraiti, həm də fevral ayında başlayan Rusiya-Ukrayna müharibəsinin yaratdığı enerji böhranı gələcək günlərə çox da ümid vermir.

2014-cü ilin martında Rusiyanın Krımı ilhaqı ilə başlayan Avropa sistemindən uzaqlaşma prosesinə Aİ-nin ən mühüm reaksiyası Moskvaya qarşı həyata keçirdiyi tədbirlər oldu. Aİ ildə 4 dəfə keçirilən sammit toplantılarının demək olar ki, hamısında Rusiyaya qarşı yeni sanksiyalar elan edib.

Lakin real sanksiyalar 2022-ci il fevralın 24-də Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Ukraynaya hücumundan sonra elan olunmağa və həyata keçirilməyə başladı. Rusiyanı beynəlxalq sistemdən təcrid etmək üçün təkcə Aİ-yə üzv dövlətlər deyil, ABŞ, Avstraliya və Böyük Britaniya kimi ölkələr də bir-biri ilə rəqabət aparırdılar. Putinin bu addımlara ən mühüm cavabı enerji kozırından istifadə etmək oldu.

Aİ ölkələrinin ən mühüm təbii qaz tədarükçüsü olan Rusiya ilə belə bir münasibətə girməyin onlara baha başa gəldiyini söyləsək, heç də yanılmarıq. Bu böhranın iqtisadi təsirlərinə qarşı Aİ-nin bu problemlə mübarizə aparmaq üçün gördüyü tədbirlər də gərgin müzakirə mövzusudur. Əslində, Komissiyanın müntəzəm olaraq dərc etdiyi hesabatların ümumi məqsədinin Rusiyanın enerji resurslarından asılılığını azaltmaq olduğu görünür.

Avropanın enerji tədbirləri sosial təzyiqə çevrilir

Komissiyanın açıqladığı ən mübahisəli təklif olan “Təhlükəsiz qış üçün qaza qənaət edin” təklifi 2023-cü ilin mart ayına qədər ümumi qaz istehlakını könüllü olaraq 15 faiz azaltmağı hədəfləyirdi.

Bu təklif ev təsərrüfatlarından tutmuş sənayeçilərə və elektrik enerjisi istehsalçılarına qədər bütün istehlakçıların qaza qənaət etməsi demək idi. Eyni zamanda, bəzi üzv dövlətlərdə birbaşa olaraq enerjiyə qənaətin artırılması üçün müxtəlif qərarlar qəbul edilib.

Almaniyada bir çox tarixi və ictimai binaların işıqlandırılması, bəzi ictimai yerlərdə isti suyun verilməsi dayandırılıb. Fransada kondisionerli mağazaların qapılarını bağlı saxlamaq, açıq qaldıqda 750 avro cərimə edilməsi, ictimai binalarda yalnız daxili havanın temperaturu 26 dərəcədən yuxarı olduqda kondisionerdən istifadə edilməsi, səhər saat 1-dən səhər saat 6-dək işıqlandırılan reklam lövhələrinin qadağan edilməsi qərara alınıb.

İtaliyada kondisionerlərin isitmə və soyutma üçün istifadə edə biləcəyi maksimum temperaturlar müəyyən edilib və onları aşmaq qadağandır. Digər tərəfdən Yunanıstanda hökumət ictimai binalarda kondisioner dərəcələrinin 27-dən aşağı endirilməsini qadağan edib və bütün vacib olmayan elektron cihazların iş saatları xaricində söndürülməsini tələb edib.

Güman edilir ki, enerji qiymətlərində əks olunan bahalaşma epidemiya səbəbindən onsuz da çətin vəziyyətdə olan Avropa xalqları üzərində daha da böyük təzyiq yaradacaq. İctimaiyyət tərəfindən hökumətlərin tənqidi getdikcə güclənir. Bu vəziyyət bir çox ölkədə hökumətlərə qarşı müxtəlif kampaniyaları gündəmə gətirir. Getdikcə daha çox vətəndaş Böyük Britaniyada artan elektrik enerjisinə etiraz olaraq “hesabını ödə” kampaniyasına qoşulur. Norveçdə “ucuz elektrik istəyən bizlər” qrupunun 12 şəhərdə keçirdiyi etirazlar bütün ölkəyə təsir edir.

Almaniyada hökumət ortağı Yaşıllar Partiyasının binası qarşısında keçirilən nümayişdə bir qrup hökumətin müharibə səbəbiylə alman ailəsinin iqtisadi yükünün artmasına səbəb olan siyasətlərinə pankart və şüarlarla reaksiya verib. “Bəsdirdir - donmaq əvəzinə etiraz” şüarı ilə toplaşan 800-ə yaxın insan təbii qazın və elektrik enerjisinin qiymətinə qanuni olaraq yuxarı limit qoyulmasını, təbii qaz vergisinin ləğvini və enerji sektorunun ictimailəşdirilməsini istəyib.

Qrupdakı bəziləri “Geyimini geyinməli olan biz deyilik, onların yanlış siyasətlərinə görə dondurulmalı olduğumuzu deyən hökumətdəki insanlardır” deyə qışqırıb. Hər cümə günü etiraz aksiyası keçirməyə qərar verən nümayişçilərin əsas tələbi bütün vətəndaşlara 1000 avroluq enerji yardımı, 9 avroluq ictimai nəqliyyat biletinin yenidən aktivləşdirilməsi, maaşların artırılması, qaz və elektrik enerjisinin maksimum qiyməti kimi elan edilib. Bənzər etiraz aksiyaları keçirən fəallar İtaliyada verdiyi müsahibələrdə İtaliyadakı nəhəng enerji şirkətlərinin son dövrdə 40 milyard avro daha çox qazanc əldə etdiklərini və bu vəziyyətin qəbuledilməz olduğunu bildiriblər.

Çexiyanın paytaxtı Praqada toplaşan nümayişçilər Aİ və NATO-ya da etiraz ediblər. Yüksək enerji qiymətlərinə görə hökumətin istefaya çağırıldığı etirazlarda, Çex xalqına və iqtisadiyyatına zərər vurduğu üçün Aİ-nin Rusiyaya qarşı tətbiq etdiyi sanksiyalara son qoyulması tələb edilib. Oxşar nümayişlər bütün Avropa ölkələrində davam edir.

Enerji millətçiliyi

İqtisadiyyat əsasında qurulan Aİ-nin uzun illərdir siyasi inteqrasiyaya nail olmağa çalışdığı və dünyada bənzəri olmayan, uzun illərdir həll etməyə çalışdığı problemlərdən biri də legitimlik problemidir. Bir sözlə, Aİ xalqlarının Birliyin siyasətlərinə əhəmiyyət verməməsi kimi təyin oluna bilən bu problemlə mübarizə aparmaq üçün Brüssel uzun illərdir, xüsusilə də əsas razılaşmalarda müxtəlif tədbirlər görməyə çalışıb.

Lakin əvvəldə deyildiyi kimi, 2000-ci illərin əvvəllərindən bəri yaşanan böhranların cəmiyyətdə əks olunması bu problemi daha da dərinləşdirib. Ancaq bu son böhranla Aİ-ni ayaqda saxlayan ən mühüm sahə olan iqtisadi mövzularda xalqa zərər vurulması vətəndaşların daha böyük reaksiyasına səbəb oldu. Bu vəziyyətin üzv dövlətlərin hökumətlərində hakimiyyətin davamlılığına xələl gətirəcəyini söyləmək olar. Aİ siyasətlərinə qarşı çıxması ilə tanınan ifrat sağçı partiyaların son vaxtlar İsveç və İtaliyada da göründüyü kimi səslərini artıracaqları, hətta güc ortaqlarına çevriləcəklərini söyləmək olar.

İkinci Dünya Müharibəsindən sonrakı dövrdə ortaya çıxan liberal konsensusun ən mühüm nəticələrindən marginal güclərin təcrid edilməsi, ifrat millətçiliyin məhdudlaşdırılaraq bir çox sahədə ortaq siyasətlərin formalaşdırılması və bununla da həmrəyliyin artırılması məqsədindən böyük ölçüdə kənara çıxıldığı görünür.

Bir çox ölkələrin enerji mövzusunda elektrik ixracını dayandıracaqlarını bəyan etməsi artıq bütün Avropada “enerji millətçiliyinin başlayacağı” narahatlığını gündəmə gətirib. Bu vəziyyət qış gəlməmiş Avropada faşist və millətçi küləklərin yenidən əsməyə başladığını şərh etməyi qaçılmaz edir.

Sevinc Əliyeva
Ordu.az