“Akaş” Hindistanın Müdafiə Araşdırmaları və İnkişafı Təşkilatı (DRDO) tərəfindən hazırlanmış və “Bharat Dynamics Limited” (BDL) şirkəti tərəfindən istehsal edilmiş orta mənzilli mobil Hava Hücumundan Müdafiə (HHM) sistemi, digər adı ilə “yer-hava” tipli raketdir.
Müşahidə və atəşə nəzarət radarı, taktiki nəzarət və komanda mərkəzi və raket buraxılış qurğusu “Bharat Electronics” (BEL), “Tata Power Strategy Engineering Division” və “Larsen & Toubro” şirkətləri tərəfindən hazırlanıb. “Akaş” raket sistemi 30 km məsafədə olan təyyarələri hədəfə ala bilir. O, döyüş təyyarələri, qanadlı raketlər və hava-yer tipli raketlər, eləcə də ballistik raketlər kimi hava hədəflərini zərərsizləşdirmək qabiliyyətinə malikdir. Hindistan Quru Qoşunları və Hərbi Hava Qüvvələri tərəfindən istifadə edilir.
“Akaş” batareyası bir “Rajendra 3D” passiv elektron radardan və hər biri bir-birinə bağlı olan 3 raketi olan 4 buraxılış qurğusundan ibarətdir. Hər bir batareya 64-ə qədər hədəfi izləyə və onlardan 12-nə qədər hücum edə bilər. Raket 60 kq qəlpəli-fuqaslı döyüş başlığına malkdir. “Akaş” sistemi tam mobildir və hərəkət edən avtomobil karvanını qorumağa qadirdir. Buraxılış platforması həm təkərli, həm də tırtıllı avtomobillərlə inteqrasiya olunub. “Akaş” sistemi ilk növbədə hava hücumundan müdafiə kimi dizayn edilsə də, raketdən müdafiə rolunda da sınaqdan keçirilib. Sistem 2000 kvadrat kilometr ərazi üçün hava hücumundan müdafiə təmin edir. Hindistan ordusunun radar sistemləri (WLR və Müşahidə) daxil olmaqla “Akaş” sifarişlərinin ümumi dəyəri 4 milyard ABŞ dolları təşkil edir.
Hindistan HHQ bir ərazidə iki, Quru Qoşunları isə dördə qədər “Akaş” batereyası yerləşdirir. Hər ikisində Komandanlıq və İdarəetmə Qərargahı kimi çıxış edən əlavə Qrup İdarəetmə Mərkəzi (QİM) əlavə olunur. Vahid mobil platforma əsasında QİM Batareya İdarəetmə Mərkəzləri ilə əlaqə qurur və əməliyyat zonasında qurulmuş hava hücumundan müdafiə ilə koordinasiyada hava hücumundan müdafiə əməliyyatlarını həyata keçirir. Erkən xəbərdarlıq üçün QİM mərkəzi radarlara güvənir. Bununla belə, fərdi batereyalar daha ucuz, 100 km-dən çox məsafəyə malik 2-D Batareya Müşahidə Radarı ilə də yerləşdirilə bilər.
“Akaş” qabaqcıl avtomatlaşdırılmış işləmə qabiliyyətinə malikdir. 3D radarlar avtomatik olaraq təxminən 150 km məsafədə hədəfləri izləməyə başlayır, sistemə və operatorlara erkən xəbərdarlıq edir. Hədəf məlumatı QİM-ə ötürülür. QİM avtomatik olaraq hədəfi təsnif edir. Batareya Müşahidə Radarı 100 km məsafədəki hədəfləri izləməyə başlayır. Bu məlumatlar QİM-ə ötürülür. QİM 200-ə qədər hədəfin çox radarla izlənilməsini həyata keçirir və trek korrelyasiyası və məlumatların birləşməsini həyata keçirir. Hədəf mövqeyi məlumatı hədəfləri əldə etmək üçün bu məlumatdan istifadə edən batereya radarlarına göndərilir.
QİM tərəfindən real vaxtda hədəf təyin edilir. Bu proses zamanı raketlərin mövcudluğu və raketlərin yararlılığı da nəzərə alınır. Təyin edilmiş hədəflərlə kəsişmələr tamamlandıqda yeni hədəflər təyin olunur. Sensorların müxtəlif parametrləri, hədəfləmə əmri, raket imkanları və məhvetmə zonası hesablamaları nəzərə alınmaqla sistem tərəfindən 88% tək atəşlə məhv etmə ehtimalı əldə edilib.
Hər bir “Akaş” batareyası 24 atışa hazır raketlə eyni vaxtda dörd hədəfi vura bilir. Hər bir batareyada üç raketi olan dörd buraxılış qurğusu var, hər “Rajendra” (Batareya Səviyyəli Radar-II) isə hər hədəfə istiqamətləndirilmiş maksimum iki raket olmaqla ümumilikdə səkkiz raketi idarə edə bilir. Hər hədəfə bir (və ya iki) raket ayrıldığı təqdirdə, bir “Rajendra”nın köməyi ilə tipik eyni vaxtda maksimum dörd hədəfi vurmaq olar. Tək “Akaş” raketinin 88% məhv etmə ehtimalı var. Məhvetmə ehtimalını 98,5%-ə çatdırmaq üçün beş saniyə ara ilə iki raket atmaq olar. Müxtəlif nəqliyyat vasitələri arasında simsiz və simli əlaqələr var.
Raket
“Akaş” 25 km məsafədə hədəfləri ələ keçirə bilən “yer-hava” tipli raketdir. Buraxılış çəkisi 720 kq, diametri 35 sm və uzunluğu 5,78 metrdir. “Akaş” səsdən yüksək sürətlə uçur, sürəti təxminən 2,5 Max-a çatır. O, 20 km hündürlüyə çata bilir və həm tırtıllı, həm də təkərli platformalardan atəş açmaq olar. Raket bütün uçuş boyunca komanda idarəetməyə malikdir.
Raketin dizaynı bir qədər SA-6-nın dizaynına bənzəyir və qanadların arasında gövdənin ortasına quraşdırılmış dörd uzun boru ramjet giriş kanalı var. Gövdənin ortasına dörd kəsilmiş üçbucaq formasında hərəkətli qanad quraşdırılıb. “Akaş” üçün kompozit texnologiyaya gücləndirici laynerlər, ablativ laynerlər, dəstəkləyici laynerlər, sıxılma ilə qəliblənmiş qanadlar daxildir.
Hərəkət
“Akaş” Rusiyanın 2K12 “Kub” (SA-6 Gainful) kimi inteqrasiya olunmuş ramjet-raket mühərrikdən istifadə edir ki, bu da ilkin raket mühərriki alovlandıqdan sonra raketin ələ keçirilməsinə qədər uçuşu boyunca davamlı təkan təmin edir.
Radarlar
Raket təxminən 60 km izləmə məsafəsi ilə Batareya Səviyyəli Radar (BSR) adlanan “Rajendra” adlı mərhələli sıralı atəşə nəzarət radarı ilə idarə olunur. İzləmə və raket yönləndirmə radarının konfiqurasiyası 4000-dən çox elementdən ibarət dönə bilən antenadan, spektral olaraq TWT ötürücüdən, üç kanal üçün iki mərhələli superheterodin korrelyasiya qəbuledicisindən, yüksək sürətli rəqəmsal siqnal prosessorundan, real vaxt idarəetmə kompüterindən və digər güclü bir kompüterdən ibarətdir. O, məsafədə, azimutda və hündürlükdə 64 hədəfi izləyə və dalğalı atəş rejimində eyni vaxtda səkkiz raketi dörd hədəfə doğru istiqamətləndirə bilir. Radar qabaqcıl ECCM xüsusiyyətlərinə malikdir. BMP-2 şassisində olan və Hindistan Hərbi Hava Qüvvələri tərəfindən istifadə ediləcək “Rajendra” “Batareya Səviyyəli Radar-II” kimi tanınır, Quru Qoşunları üçün isə T-72 şassisinə əsaslanır və “Batareya Səviyyəli Radar-III” kimi tanınır.
Quru Qoşunları versiyası həmçinin Batareya Müşahidə Radarından ibarətdir. Radar 100 km-ə qədər məsafədə və azimutda 40-a qədər hədəfi aşkar edib izləyə bilir.
Uzun mənzilli hədəfin əldə edilməsi 3D Mərkəzi Ələkeçirmə Radarı (3D CAR) tərəfindən həyata keçirilir. Bu, 200-ə qədər hədəfi İzləmə rejimində üç ölçüdə (aşkarlama, izləmə və emal) izləyə bilən uzun mənzilli müşahidə radarıdır. O, təhlükəsiz rabitə əlaqələri vasitəsilə Qrup İdarəetmə Mərkəzinə (QİM) hədəflərin azimut, məsafə və hündürlük koordinatlarını təqdim edir.
Platformalar
Quru Qoşunlarının radarları və buraxılış qurğuları T-72 şassisinə əsaslanır. Hərbi Hava Qüvvələri versiyaları tırtıllı və təkərli avtomobilin birləşməsindən istifadə edir. Hərbi Hava Qüvvələrinin “Akaş” buraxılış qurğusu “Tata” yük maşını ilə çəkilən sökülə bilən qoşqudan ibarətdir. Hərbi Hava Qüvvələrinin buraxılış qurğusu “Larsen & Toubro” tərəfindən DRDO ilə birgə layihələndirilib. Həm Quru Qoşunları, həm də Hərbi Hava Qüvvələrinin buraxılış qurğularında hər birində üç atışa hazır “Akaş” raketi var. Buraxılış qurğuları həm hündürlükdə, həm də azimutda hərəkət edə bilər. Quru Qoşunlarının Özüyeriyən Buraxılış Qurğusu (ASPL) 360 dərəcə dönmə qabiliyyətinə malikdir və onun hündürlükdəki qövsü 6 ilə 60 dərəcə arasındadır. Hərbi Hava Qüvvələrinin buraxılış qurğusu 360 dərəcə dönmə qabiliyyətinə malikdir, yerləşdirmə rejimindən asılı olaraq bütün istiqamətlərdə 8 ilə 55 dərəcə arasında atəş edə bilər. Hərbi Hava Qüvvələrinin buraxılış qurğusu tam avtomatlaşdırılmış və uzaqdan əməliyyat üçün “All electro servo” sürücü sisteminə malikdir. “Akaş” qrupunu döyüş bölgəsində təmin etmək üçün bir sıra köməkçi mütəxəssis maşınlar hazırlanıb.
İnkişafı
“Mark-I”
“Akaş” raketinin ilk sınaq uçuşu 1990-cı ildə həyata keçirilib, inkişaf uçuşları 1997-ci ilin mart ayına qədər olub.
2005-ci ildə iki “Akaş” raketi eyni vaxtda nişanlanma rejimində iki sürətli hərəkət edən hədəfi ələ keçirdi. 3-D radar qrup rejiminin performansı da tam şəkildə qurulub. “Akaş”ın inkişaf dəyəri digər ölkələrin oxşar sistem inkişaflarının dəyərindən 8-10 dəfə aşağıdır. İstehsalçının iddiasına görə, “Akaş” hərəkətlilik, hədəfin ələ keçirilməsinə qədər hərtərəfli uçuş, çoxsaylı hədəflərin idarə edilməsi, rəqəmsal kodlu komanda rəhbərliyi və tam avtomatik əməliyyat kimi müəyyən unikal xüsusiyyətlərə malikdir.
Variantlar
“Akaş-1S”
Hindistan Silahlı Qüvvələrinin obyektləri daha dəqiq hədəfə ala bilən raketə tələbatı var idi, bunun üçün DRDO “Akaş-1S” adlı təkmilləşdirilmiş “Akaş” sistemini təklif edib. DRDO 25 may və 27 may 2019-cu il tarixlərində İnteqrasiya edilmiş Sınaq Sahəsindən 60 kq döyüş başlığı daşımaq qabiliyyətinə malik olan 30 km zərbə məsafəsi ilə yerli axtarış və idarəetmə sisteminin ümumi performansı ilə “Akaş-1S”i sınaqdan keçirdi.
“Akaş-1S” çoxsaylı hədəflərə qarşı beş dəfə atəşə tutulub və sınaqları uğurla başa vurub. O, tək atəşlə məhvetmə ehtimalını artırmaq üçün həm komanda, həm də aktiv terminal axtarış sistemini dəstəkləyir. Həm tırtıllı, həm də təkərli texnikalardan atəş açıla bilən sistem təxminən 18-30 km məsafədə döyüş təyyarələri və PUA-ları vura bilir.
“Akaş Prime”
27 sentyabr 2021-ci ildə DRDO “Akaş Prime” adlı raketin yeni versiyasını sınaqdan keçirdi. O, ilk uçuşunda düşmən təyyarəsini təqlid edən PUA-nı ələ keçirərək məhv etdi. “Akaş Prime” mövcud “Akaş SAM”a əsaslanır. Raket dəqiqliyi daha da artırmaq üçün təkmilləşdirilmiş aktiv radiotezlik (RF) axtarış sistemi ilə təchiz edilib. “Akaş Prime” aşağı temperatur və yüksək hündürlükdə əməliyyatlar üçün optimallaşdırılıb.
“Akaş-NG”
2016-cı ilin sentyabrında “Akaş” və “Akaş-1S”i təkmilləşdirmək üçün 72 milyon ABŞ dolları dəyərində maliyyə ayrıldı. “Akaş-NG” təkmilləşdirilmiş reaksiya müddətinə və kütləvi hücumlara qarşı daha yüksək səviyyəyə malik olacaq. İkinci mərhələdə ümumi diapazonu 40 km-dən 70 km-ə qədər artırmaq üçün ramjet mühərriki əvəzinə daha yüngül olan ikili impulslu qatı yanacaqlı raket mühərriki, aktiv elektron Çoxfunksiyalı Radar (MFR) və optik radioqoruyucu istifadə olunur.
Hazırkı vəziyyəti
Hər bir raketin başlanğıc xərclərinin 500.000 ABŞ dollarından aşağı olacağı gözlənilir ki, bu da adətən hər birinin qiyməti 1.2-1.5 milyon ABŞ dolları arasında olan oxşar Qərb raketlərinin dəyərinin yarısından azdır. İstehsalın artması ilə bu xərcin daha da azalacağı gözlənilir.
Hindistan HHQ
2007-ci ilin dekabrında Hindistan HHQ bu raket üçün istifadəçi sınaqlarını tamamladı. Raket beş dəfə hədəfi vurduqdan sonra sınaqların uğurlu olduğu elan edilib. “Akaş” silah sisteminin çoxsaylı hədəfləri idarə etmə qabiliyyəti C4I mühitində canlı atəşlə nümayiş etdirildi.
Hindistan HHQ geniş uçuş sınaqlarından sonra “Akaş”ın performansından razı qaldı və silah sistemini almağa qərar verdi. Əvvəlcə iki eskadrilya üçün sifariş verildi, bunlar 2009-cu ildə aktivləşdirildi. HHQ raket performansını qənaətbəxş hesab etdi və Hindistanın şimal-şərq teatrı üçün daha iki eskadrilya yaratmaq üçün daha 16 buraxılış qurğusu üçün sifariş verəcəyi gözlənilirdi.
2008-ci ilin may ayında Hindistan HHQ “Akaş” raketinin iki eskadrilyasını (cəmi 4 batareya) yerləşdirməyə qərar verdi.
2010-cu ilin yanvarında məlum oldu ki, Hindistan HHQ daha 6 eskadrilya sifariş edib. Hər bir eskadron 125 raketdən ibarət olacaq və sifarişi 6 eskadriliya üçün 750 raketə çatdıracaq. İlk iki eskadrilyanın hər biri 48 raketdən ibarət olacaq, gələcək eskadrilyaın sayı isə HHQ qərarından asılı olaraq dəyişəcək. Sistem inteqratoru kimi çıxış edən dövlətə məxsus “Bharat Electronics” şirkəti ilə əlavə raketlər üçün 925 milyon dollarlıq müqavilə imzalandı.
2010-cu ilin fevralında Hindistan Hərbi Hava Qüvvələri “Akaş” raket sisteminin arsenalının mühüm hissəsi olacağını elan etdi.
3 mart 2012-ci ildə ilk raket (prototip versiya ola bilər) Heydərabadda rəsmi olaraq Hindistan Hərbi Hava Qüvvələrinin inventarına daxil edildi.
2014-cü ilin noyabrında səsdən sürətli “Akaş” raketi cümə günü Hindistan Hərbi Hava Qüvvələri komandası tərəfindən təyin edilmiş bütün missiya parametrlərini təsdiq edərək, 5 gün ərzində təlim istifadəçisi sınaqlarını uğurla başa vurdu.
10 iyul 2015-ci ildə “Akaş” raketi rəsmi olaraq Hindistan Hərbi Hava Qüvvələrinə təhvil verildi. 1 sentyabr 2015-ci ildə Müdafiə Alma Şurası (DAC) Hindistan Hərbi Hava Qüvvələri üçün əlavə yeddi “Akaş” raket eskadrilyasının alınmasına icazə verdi.
8 mart 2016-cı ildə Hindistan Hərbi Hava Qüvvələri “Dəmir Yumruq 2016” təlimində raketi nümayiş etdirdi.
2017-ci ildə yayımlanan Nəzarətçi və Baş Auditor hesabatında qeyd olunub ki, lazımi anbarların olmaması raketlərin istifadə müddətinə təsir edə bilər. Bundan əlavə, inventarda olan raketlərin sınağı zamanı 20 raketdən 6-sı hədəflərini vura bilmədiyi halda 30% uğursuzluq qeydə alınıb.
28 və 29 noyabr 2017-ci il tarixlərində Hindistan Hərbi Hava Qüvvələri İnteqrasiya edilmiş Test Poliqonunun elektron hədəflərinə qarşı raketin 3 sınağını həyata keçirib.
3 dekabr 2020-ci ildə Hindistan Hərbi Hava Qüvvələri Hind-Çin sərhədində davam edən gərginlik fonunda sistemin qabiliyyətini yoxlamaq üçün Suryalankaya 10 raket atışı həyata keçirdi. Raketlər fərqli senariləri təsdiqləmək üçün atılmışdı.
Hindistan Quru Qoşunları
2011-ci ilin mart ayında bir xəbərdə Hindistan Qoşunlarının 2 “Akaş” alayı - təxminən 2,000 raket sifariş verdiyi bildirilib. Bunlar Hindistan Ordusunun SA-6 sistemlərini (1500 raketlə 25 sistem) əvəz edəcəkdi.
5 may 2015-ci ildə “Akaş” raketi Hindistan ordusuna daxil edildi.
11-13 aprel 2015-ci il tarixlərində Hindistan Quru Qoşunları raketin istifadəçi sınaqlarının altı raundunu uğurla həyata keçirdi. Testlər Odişadakı Çandipuridəki İnteqrasiya edilmiş Test Mərkəzində 3-cü kompleksində aparılıb. Raketlər “Banshee” hədəf PUA-larına qarşı istifadə edilib.
30 Mart 2016-cı ildə Hindistan Quru Qoşunları “Akaş” sisteminin ön xətdə qoşunları düşmənin hava hücumlarına qarşı müdafiə etmək üçün əməliyyat tələblərinə cavab vermədiyini və əlavə sistemlər sifariş etmədiyini bildirdi. Qoşunlar bunun əvəzinə İsraildən dörd ədəd çevik reaksiya verən HHM sistemi aldı. Raket 2015-ci ilin may ayında Hindistan Ordusuna daxil edildi. Ordunun 2017-ci ilə qədər iki “Akaş” alayı alması planlaşdırılırdı. 30 Noyabr 2017-ci ildə Hindistan Ordusu beş “Akaş” raketini uğurla sınaqdan keçirdi.
2022-ci ilin may ayında Hindistan Ordusunun “Akaş Prime” (Təkmilləşdirilmiş Variant) sistemlərindən 2-sini alacağına dair hesabat təqdim edib.
Yerləşdirmə
Hindistan Hərbi Hava Qüvvələri “Akaş”ı Qvalior (Maharajpu), Jalpaiguri (Hasimara), Tezpur, Corhat və Pune (Lohegaon) bazalarında yerləşdirib.
Hindistan Quru Qoşunları 2015-ci ilin iyun-iyul aylarında bir “Akaş” alayını yerləşdirib, ikincisi isə 2016-cı ilin sonuna yerləşdirib. 2020-ci il Çin-Hindistan gərginliyinin artması ilə Ladaxda Faktiki Nəzarət Xətti boyunca “Akaş” hava hücumundan müdafiə sistemi yerləşdirilib.
Operatorlar
Hindistan Hərbi Hava Qüvvələri — 2022-ci ilə qədər xidmətdə olan cəmi 8 eskadrilya. Daha 7 eskadrilya işə qəbul prosesindədir. Hər bir eskadrilyada 8 buraxılış qurğusu, 125 raket var.
Hindistan Quru Qoşunları - Cəmi 2 alay sifariş edilib və çatdırılıb. (Hər alay üçün 24 buraxılış qurğusu)
İxrac
Mediada həmçinin Filippin, Belarus, Malayziya, Tailand, BƏƏ və Vyetnamın “Akaş” raket kompleksinin alınmasına maraq göstərdiyi bildirilir. 30 dekabr 2020-ci ildə Baş nazirin sədrliyi ilə Nazirlər Kabinetinin Təhlükəsizlik Komitəsi (CCS) “Akaş” raketdən müdafiə sisteminin ixracını rəsmiləşdirdi. Filippin Hindistanla 2021-ci ilin martında “Akaş” raketi də daxil olmaqla, potensial olaraq Hindistan silahlarını əldə etmək üçün müqavilə imzalayıb.
Firuz Bağırov
Ordu.az
