Şirkətin keçmiş işçilərinin verdiyi məlumata görə, o zaman şirkət Suriyadan Avropaya və ABŞ-a qaçqınların səyahətini izləyə biləcək nəzarət aləti yaratmaq üçün hava, oyunlar və tanışlıq xidmətləri kimi proqramlardan götürülmüş məkan məlumatlarından istifadə edirdi. Şirkətin məqsədi bu aləti ABŞ-ın antiterror və kəşfiyyat rəsmilərinə satmaq olub.
Lakin məlumatlarda ABŞ-ın Suriyada Amerika xüsusi əməliyyat qüvvələrinin gizli hərbi əməliyyatlarının sübutu var idi. Şirkətin analitikləri ABŞ-dakı hərbi obyektlərdən yola çıxan, Kanada və ya Türkiyə kimi ölkələri gəzərək Suriyanın şimalındakı Lafarge Sement Zavoduna gəlib çatan telefonlar aşkar etmişdilər.
Bu məlumatlar ABŞ silahlı qüvvələri üçün nəyin əhəmiyyətli problemə çevrildiyinə dair ilk baxış idi: mobil telefonlar.
Telefonlar tərəfindən yaradılan yüksək dərəcədə açıq-aşkar kommersiya məlumatlarının alındığı bir dövrdə hərbçiləri, kəşfiyyatçıları və təhlükəsizlik işçilərini necə qorumaq olar? Bu məlumatlar toplu şəkildə satılır və düşmənlər tərəfindən satın alına bilər.
ABŞ hökuməti kommersiya məlumatlarına zəmanət olmadan giriş yolu ilə terrorçuları və cinayətkarları izləmək üçün güclü proqramlar hazırlayıb. İndi bir çox satıcılar mobil telefonlardan tutmuş kəşfiyyat, hərbi və hüquq-mühafizə təşkilatlarına qədər qlobal məkan məlumatı təqdim edirlər.
Lakin bu eyni imkanlar ABŞ-ın rəqibləri üçün də mövcuddur və sonuncu xidmət üzvlərinin cihazlarda hansı proqram təminatı quraşdırdığını və bu proqram təminatının quraşdırılmasını effektiv şəkildə izləməkdə çətinlik çəkir.
Siyasi spektrdə məxfilik müdafiəçiləri istər ölkədə, istərsə də xaricdə bu cür məlumatların dövlət tərəfindən alınmasından narahatdırlar.
“PlanetRisk” 2016-cı ildə ABŞ bazalarından Suriya sement fabrikinə telefon siqnallarını izləyərkən fabrikin ABŞ və müttəfiq qüvvələrin döyüş meydançası kimi istifadə edildiyi açıqlanmamışdı. Üstəlik, bəzi mənbələrin fikrincə, şirkət hətta patrulda olarkən Amerika qoşunlarının hərəkətlərini izləyə bilirdi, bu da bölmələri düşmən qüvvələri tərəfindən hədəfə ala bilən ciddi təhlükəsizlik riskidir.
Kommersiya məlumatlarında ABŞ missiyalarının sübutunu görəndə şirkət başqalarının Amerika əsgərlərini izləyə bilməsi ehtimallarından narahat olan rəsmilərə öz narahatlığını bildirdi. “PlanetRisk” federal müdafiə və kəşfiyyat bazarına çıxarmaq məqsədilə izləmə aləti üzərində işləyirdi. Digər rəqiblər tərəfindən bazardan çıxarılan və işi heç vaxt başa çatdıra bilməyən şirkət o vaxtdan bəri parçalanıb, hissələri digər müdafiə podratçılarına satılıb.
Bu cür məlumatlarda şəxslərin adları yoxdur. Əksinə, cihazlarda reklamçılar üçün nəzərdə tutulmuş identifikator var. Ancaq cihazın dünya üzrə hərəkəti istifadəçinin şəxsiyyəti ilə bağlı ipuçlarını ortaya qoya bilər.
Məsələ ilə tanış olan insanların sözlərinə görə, ABŞ hökuməti həssas vəzifələrdə olanlara əməliyyat təhlükəsizliyi öyrətmək üçün xüsusi siniflər yaradıb. O, hərbçilərə həssas ərazilərdə fitnes izləyiciləri taxmağı qadağan edib. 2018-ci ildə bu izləyicilərin əsgərlərin qaçış marşrutları vasitəsilə dünya üzrə gizli hərbi obyektlərin daxili planını ortaya çıxardığı məlum olub.
Pentaqonun sözçüsü bildirib ki, Müdafiə Nazirliyi kommersiya məlumatları da daxil olmaqla geolokasiya izləmə imkanlarının yaratdığı risklərdən xəbərdardır və 2018-ci ilin yayında geolokasiya qabiliyyətinə malik cihazlar və proqramların istifadəsi ilə bağlı yeni qərar qəbul edilib.
Bu çərçivədə ABŞ riski məhdudlaşdırmaq üçün bəzi addımlar atdı - hökumət işçilərinin mobil telefonlarında Çinə məxsus məşhur “TikTok” tətbiqini qadağan etdi və hərbçiləri Çin şirkətinə məxsus məşhur “Grindr” tanışlıq proqramından imtina etməyə məcbur etdi.
2016-cı ildə layihə zamanı “PlanetRisk”in qlobal müdafiə üzrə vitse-prezidenti olan Mike Yeaqley deyib ki, Çin və digər dövlətlər “məlumatları xarici ölkələrin öz xalqına qarşı istifadə edilməməsi üçün qorunmalı olan strateji milli aktiv hesab edirlər”. Lakin ABŞ-da rəqəmsal məlumatlara çoxlu, kommersiya baxımından qiymətli əmtəə kimi baxılır.
Çin, öz vətəndaşları haqqında hər hansı məlumatın hər hansı başqa ölkəyə ixracını qadağan etməklə və şirkətlərin Çində fəaliyyət göstərməsinə icazə verilməsini kəskin şəkildə məhdudlaşdırmaqla, o cümlədən rəsmilər tərəfindən internetə qoşulan “Tesla” avtomobillərinin mülkiyyətinə qarşı son basqılar ilə ümumilikdə problemin öhdəsindən gəldi. Geolokasiya brokerləri deyirlər ki, Çin istehlakçı məlumatlarını əldə etmək demək olar ki, mümkün deyil.
Sevinc Əliyeva
Ordu.az
