Bütün bunlar onu göstərir ki, Moskva ciddi işçi qüvvəsi çatışmazlığı ilə üzləşir və 2022-ci ilin yaz hərbi çağırışı, eləcə də könüllülərin və hətta məhbusların işə götürülməsi uğursuzluqla nəticələnib. Bu arada, getdikcə zəifləyən Rusiya Ukraynada məğlubiyyətin qarşısını almaq məqsədilə sürətlə eskalasiya etməyə çalışır. Səfərbərlik siyasi qərar kimi mümkün olsa da, bu, texniki cəhətdən hələ də mümkün deyil və Rusiya hökumətinə, iqtisadiyyatına və cəmiyyətinə daha çox xaos gətirəcək.
1997-ci ilin fevralında Rusiyada səfərbərlik və onu müşayiət edən təlim rejimi haqqında federal qanun qəbul edilib. Əsasnamə 1994-1996-cı illərdə Çeçenistanda baş verən hadisələrə siyasi reaksiya kimi o dövrdə elita və cəmiyyət arasında artan narazılığa cavab olaraq Sovet dövrünə siyasi motivli geri çəkilməyi ifadə edirdi. Bu federal qanunda “qismən səfərbərlik” termini var, lakin buna aydınlıq gətirilmir. Burada nəzərdə tutulur ki, Rusiyaya qarşı təcavüz və ya belə bir təcavüz təhlükəsi yaranarsa, Rusiya prezidenti ümumi və ya qismən səfərbərlik elan etməlidir. Belə ki, obyektiv təhlükə olmadığı halda qismən səfərbərliyin elan edilməsi birmənalı şəkildə Kremlin ya münaqişənin özünü qızışdıracağı, ya da Ukrayna və Qərblə danışıqlarda eskalasiya təhlükəsini alver etməyə çalışacağı anlamına gəlir.
Federal qanunu nəzərə alsaq, istər tam miqyaslı, istərsə də qismən səfərbərlik həmişə hökumətin bütün səviyyələrində hakimiyyətin səfərbər edilməsi ilə birlikdə xalqın səfərbər edilməsini, habelə iqtisadiyyatın səfərbər edilməsini nəzərdə tutur. İndiki vəziyyətə görə, Rusiyanın siyasi-iqtisadi sistemi Silahlı Qüvvələrlə birlikdə bir sıra amillərə görə bu hərtərəfli işə hazır deyil.
Birincisi, 2009-2012-ci illərdə aparılan hərbi islahatlardan sonra Rusiya Silahlı Qüvvələrində əvvəllər səfərbərlik üçün təyin edilmiş kadr bölmələri ləğv edilib. Müharibə ərəfəsində rus bölmələrinin həqiqi sayının 770.000 nəfərdən çox olmadığını, quru qoşunlarının, hava-desant qoşunlarının və dəniz piyadalarının sayının müvafiq olaraq 280.000, 45.000 və 35.000 əsgəri keçmədiyini nəzərə alsaq, yeddi aylıq ağır itkilərdən sonra zabit və çavuşların çatışmazlığı səbəbindən mövcud hərbi hissələri səfərbər edilmiş çağırışçılarla gücləndirmək demək olar ki, mümkün deyil. Və nəticədə yeni bölmələrin yerləşdirilməsi daha da qeyri-mümkündür.
İkincisi, müdafiə sənayesi mövcud istehsal imkanlarını əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirə bilmir. Kreml bu məhdudiyyətlərlə bağlı nəsə etməyə çalışsa da, işçi qüvvəsi, eləcə də sənaye avadanlıqları və zəruri komponent çatışmazlığı Rusiya hakimiyyətinə vəziyyəti dəyişməyə imkan vermir.
Üçüncüsü, bəşər tarixində yalnız iki növ səfərbərlik baş verib: bugünkü Ukraynada demokratik idarəçilik və xalqla siyasi elita arasında etimadı nəzərdə tutan prosesə bənzər respublika səfərbərliyi və Sovet dövründə Vladimir Lenin və İosif Stalin və ya Çində Mao Zedonq dövründə baş vermiş zorakı səfərbərlik. Zorakı yanaşma gücü nəzərdə tutur və XX əsrdə bütün dünyada kommunistlər əsasən kənd əhalisini prosesə cəlb edirdilər ki, bu da səfərbərliyin dəyərini xeyli aşağı salırdı. Müasir şəhər əhalisi ilə bağlı vəziyyət belə deyil. Bu yolla Rusiya şəhərlərində səfərbərlik səyləri Kreml üçün kifayət qədər mənfi olacaq gözlənilməz nəticələrə səbəb ola bilər.
Dördüncüsü, illərlə mərkəzləşdirilmiş diktaturadan, federalizmin və özünüidarənin olmamasından sonra Rusiyanın regional və yerli hakimiyyət orqanları səfərbərlik kimi mürəkkəb vəzifələri, xüsusən də qarşıdan gələn növbəti çağırış dövrü qarşısında praktiki olaraq effektiv şəkildə həyata keçirə bilmirlər.
Beşincisi, əvvəllər hərbi xidmətdə olanlar üçün müntəzəm təlim keçirilmirdi. Qısaca desək, onların əksəriyyəti ancaq kağız üzərində ehtiyatda olanlardır. 2020-ci illərin əvvəllərində Rusiya Müdafiə Nazirliyi ehtiyatda olan hərbçilərin aşağı maaşla müqavilələr bağlaya və müntəzəm təlimlərdə iştirak edə biləcəyi bir sistem yaratmışdı. Bununla belə, aktiv ehtiyatda olanların sayı az idi: bütün hərbi dairələrdə 20 mindən çox deyil.
Bütün bu amillər o deməkdir ki, Moskvanın 300.000 əsgəri effektiv şəkildə səfərbər etməsi demək olar ki, mümkün olmayacaq. Buna baxmayaraq, səfərbərliyin ilk ardıcıllığına artıq start verilib: Hərbi müqavilələrinin (məsələn, Rusiya Müdafiə Nazirliyi və ya Rosqvardiya ilə) tezliklə başa çatmasını gözləyən əsgərlər, gizirlər və zabitlər indi qeyri-müəyyən müddətə həqiqi hərbi xidmətdə qalmağa məcburdurlar. Hərbçilər ruhdan düşsə belə, Kreml xərclərdən asılı olmayaraq silahlı qüvvələrdə rotasiyanı hələ də kritik hesab edə bilər.
Digər aydın ardıcıllıq Ukraynada müharibənin potensial eskalasiyası olub. Moskva təslim olmaq fikrində deyil və o, NATO üzvləri arasında yenilənmiş həmrəyliyin gərgin gücünü və onların birbaşa Rusiyaya qarşı döyüşməyə hazırlığını yoxlamaq ümidi ilə Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatını (NATO) münaqişəyə cəlb etməyə cəhd edə bilər.
Üstəlik, səfərbərlik elanı ilə bağlı siyasi-iqtisadi sistemdə xaosun yayılması Rusiya dövlətçiliyinin gələcəyi və Moskvanın həqiqi hərbi imkanlarının uzunmüddətli məhdudiyyətləri ilə bağlı suallar doğurur.
Dəyanət Ağalarlı
Ordu.az
