Avqustun 11-də “The Wall Street Journal” Avropa İttifaqı diplomatlarının İranla nüvə sazişinin bərpasına dair sənədin yekun mətnini hazırladığını bildirib. Mövcud məlumata görə, MAQATE tərəfindən nüvə materialının aşkarlanması ilə bağlı təhqiqatla əlaqədar Avropa İttifaqı Tehrana güzəştlər təklif edib. Nəşr qeyd edir ki, Brüsselin təklifi Tehrana doğru bir addımdır, çünki bu araşdırma Qərb tərəfi üçün fundamental məsələlərdən biridir.
İran nüvə proqramının aktiv inkişafına keçmiş prezident Mahmud Əhmədinejadın prezidentliyi illərində (2005-2013) başlayıb. Eyni zamanda MAQATE İranın nüvə obyektlərində mütəmadi yoxlamalara başlayıb və nəhayət, iranlıların nüvə silahı hazırladığını təsdiqləyib. Həmin vaxt İranın hərəkətlərinə cavab olaraq ABŞ və Avropa ölkələri İranın maliyyə sektoruna, enerji resurslarına və silah-sursat ixracına qarşı sanksiyalar tətbiq etməyə başladı. Nəticədə İran iqtisadiyyatı xeyli zərər çəkdi.
Vəziyyət 2015-ci ildə Həsən Ruhani hökumətinin səyləri sayəsində müəyyən qədər tənzimləndi. Böyük Britaniya, Almaniya, Çin, Rusiya, ABŞ, Fransa və İran Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planını imzaladı. Tehran nüvə proqramını məhdudlaşdırdı və sanksiyalar ləğv edildi. Lakin 2018-ci ilin mayında ABŞ sazişdən çıxdı və İrana qarşı sanksiyaları bərpa etdi. Buna cavab olaraq Tehran saziş çərçivəsində öhdəliklərini tədricən azaldacağını açıqladı.
ABŞ-ın hazırkı prezidenti Co Bayden bir neçə dəfə Vaşinqtonun Tehranla nüvə sazişinin bağlanmasına qayıtmağa hazır olduğuna dair siqnallar göndərib.
5+1-in əsas oyunçuları ABŞ və İrandır və hər iki tərəf sövdələşmədə maraqlı olduğundan, böyük ehtimalla bu baş verəcək. Görünür ki, hər iki tərəf nüvə sazişinin baş tutmasını istəyir. Hələ də həll olunmamış, yaxın vaxtlarda həllini tapacaq məsələlər var. Ekspertlər deyir ki, Tehranın məhdudiyyətlərin aradan qaldırılması üçün təminatlara ehtiyacı var. Bu, hazırda İran üçün əsas məsələdir. İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu ilə bağlı da bir məsələ də var. Görünür, bununla bağlı razılaşma var.
İranın nüvə sazişinin bərpa edilməsini Zəngəzur dəhlizi kontekstində təhlil etməyə ehtiyac var. İran və ABŞ arasında nüvə sazişinin bərpası regionda böyük transformasiyalara səbəb ola bilər.
Asif Cəfərov
Ordu.az
