Müharibə başlayandan bəri Orta Dəhliz nəqliyyat həcmində böyük artım yaşayıb. 2022-ci ilin yanvar-mart aylarında bu marşrutla 266,3 min ton yük keçib ki, bu da 2021-ci ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 123 faiz çoxdur. Konteyner daşımaları 5 847 20 futluq konteynerə (TEU) ekvivalent olub ki, bu da 2021-ci ilin yanvar-mart ayları ilə müqayisədə 19 faiz çoxdur. Hazırda Orta Dəhliz Çin-Avropa İttifaqı dəmir yolu ticarətinin ümumi yük həcminin 3-5 faizini təşkil etsə də, bu həcmin təqribən 10 faizinin dəhliz vasitəsilə asanlıqla daşınacağına dair gözləntilər böyük maraq kəsb edir.
Rusiya ərazisindən keçən Şimal dəhlizinin nisbətən əhəmiyyətli itkilərini kompensasiya etmək üçün potensial marşrut kimi Orta Dəhlizin əhəmiyyətinin artmasına baxmayaraq, müxtəlif problemlər alternativ keçiddən səmərəli istifadəyə mane olur. Marşrutun Mərkəzi Asiya hissəsində problemlər, xüsusən də Çin-Qazaxıstan sərhədində tıxaclar və səmərəsiz sərhəd nəzarəti ilə bağlı problemlər qalmaqdadır. Sərhəddəki çətinliklər gecikmələrə səbəb olur və yüklərin daşınması xərclərini artırır, marşrutun etibarlılığını aşağı salır.
Digər əsas dilemma marşrutun Xəzər dənizi və Qara dəniz hissələri ilə bağlıdır. Məhdud liman imkanları və bərə keçidləri ən ciddi problemlər kimi ortaya çıxıb. Nəticədə, bu problemlər gecikmələrə səbəb olur və çatdırılma vaxtlarını dəqiq idarə etməyi çətinləşdirir.
Son problem dəmir yolu marşrutu və dəhlizin Türkiyədən keçən hissəsi ilə bağlı nəqliyyat məsələləridir. İstanbul bölgəsində, xüsusən də Halkalı Stansiyasında məhdud tutum səmərəli daşımalara mane olur və darboğazlara, eləcə də çatdırılma vaxtlarının qurulmasında daha çox qeyri-müəyyənliyə səbəb olur.
Nəticədə, milli hökumətlər və yerli şirkətlər bu problemləri həll etmək və Orta Dəhliz vasitəsilə daşımaları səmərəli şəkildə optimallaşdırmaq üçün birgə işləyirlər. Birincisi, çətin infrastruktur baxımından Çin və Qazaxıstanın dəmir yolu nəqliyyatına artan tələbatla əlaqədar üçüncü sərhəd dəmir yolunun tikintisinə dair qərarı, həmçinin Dostıq Stansiyasında çoxfunksiyalı yük terminalının ikinci mərhələsinin tamamlanması əsas inkişaflardır. Dostıqdakı yeni terminal yükdaşıma qabiliyyətini ildə 160 000-dən 320 000 TEU-ya qədər artıra bilər.
Sərhəd nəzarəti məsələlərini həll etmək və Çin-Qazaxıstan sərhədində səmərəli gömrük nəzarəti rejimi yaratmaq üçün Çin Dəmir Yolu Ekspressinin (PPCR) təhlükəsizliyinin və sürətli gömrük rəsmiləşdirilməsinin təşviqi üçün Gömrük-Dəmir Yolu Operatorlarının Tərəfdaşlıq Proqramı başladılıb. Yeni əməliyyatlar korrupsiyanı və yüklərin çatdırılması ilə bağlı qeyri-rəsmi xərcləri azaltmalı, şəffaflığı gücləndirməli, həmçinin məhsuldar gömrük rəsmiləşdirilməsini asanlaşdırmalıdır ki, bu da öz növbəsində dəhlizin gəliş tarixlərinin hesablanmasında dəqiqliyini artıracaq.
İkincisi, Xəzər dənizində və Qara dənizdə yeni inkişaflar Orta Dəhliz vasitəsilə tranziti daha da optimallaşdıracaq. Yeni “roll-on/roll-off” (Ro-Ro) terminalının elan edilməsi, eləcə də Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanında illik 2,5 milyon ton yük daşıma gücünə malik yeni gübrə terminalının tikintisi ticarətin gücləndirilməsi üçün mühüm təkmilləşdirmələrdir. Hər iki layihə problemləri azaldacaq, Bakı Limanının imkanlarını artıracaq və daha çox yük cəlb edəcək.
Yumşaq infrastruktur nöqteyi-nəzərindən Azərbaycanın vahid tranzit yükdaşımaların idarə edilməsi mərkəzinin yaradılması ilə bağlı qərarı sərhəd-keçid prosedurlarının sadələşdirilməsinə və rəqəmsallaşmasına, xərclərin azaldılmasına, habelə Bakı Limanından sərhədyanı ərazilər vasitəsilə tranzit əməliyyatlarının sinxron planlaşdırılması və idarə olunmasının təkmilləşdirilməsinə kömək etməlidir.
Azərbaycan Dəmir Yolları QSC-nin Qara dəniz vasitəsilə Batumi limanından Konstansa limanına və əksinə yük daşımaq üçün ikinci gəmi əlavə etmək qərarı daha bir kritik tədbirdir. Bu, gücü artıra və Orta Dəhliz vasitəsilə təchizat zəncirlərinin bütövlüyünü təmin edə bilər.
Nəhayət, Cənubi Avropaya daşınan yüklərin daşınmasında mərkəzi rol oynayan dəhlizin Türkiyə hissəsinin inkişafı üçün yeni optimallaşdırma səyləri davam edir. Bu məqsədlə, İstanbuldan Bolqarıstanla sərhədə yüksək sürətli dəmir yolu bağlantısının bir hissəsi olan Halkalı-Kapikule dəmir yolu layihəsinin bu il başa çatdırılması, Orta Dəhlizdə dayanıqlı, sürətli və səmərəli daşımaların asanlaşdırılmasında mühüm rol oynayacaq.
Bundan əlavə, Türkiyə, Bolqarıstan, Serbiya və Macarıstan arasında yeni yaradılmış dördtərəfli koordinasiya şurası birgə sərmayə qoyuluşu və yükdaşıma qabiliyyətinin və infrastrukturun yaxşılaşdırılması üçün marşrutun Cənubi Avropadan keçən hissəsinin optimallaşdırılması üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edəcək.
Ümumilikdə, Orta Dəhlizdən istifadə ilə bağlı mövcud çətinliklərə baxmayaraq, dövlətlər və şirkətlər diqqətlərini gələcək tranzit üçün dəhlizin optimallaşdırılmasına yönəltməyə başlayırlar. Qısa müddətdə Orta Dəhliz ölkələri və şirkətləri arasında artan əməkdaşlıq dəmir yollarının, limanların və yumşaq infrastrukturun yaxşılaşdırılmasına kömək edəcək. Nəticədə, bu təkmilləşdirmələr daha çox yük həcminin Şimal Dəhlizindən Orta Dəhlizə, xüsusən də Çin-Aİ ticarəti ilə yenidən istiqamətləndirilməsinə səbəb ola bilər.
Dəyanət Ağalarlı
Ordu.az
