Rusiya Ukrayna ərazisinin təxminən beşdə birini ələ keçirdiyi üçün Qərbdəki bəzi tanınmış şəxslər Şərqi Avropada uzun sürən münaqişənin mümkünlüyünü şübhə altına almağa başlayıb. Bununla belə, Kreml üzərinə məsuliyyəti qoymaqdansa, Ukraynaya sülh çağırışları getdikcə daha çox səsləndirilir. Ən diqqət çəkən məqam ABŞ-ın keçmiş dövlət katibi Henri Kissincerin Ukrayna rəhbərliyinin atəşkəs müqabilində əraziləri vermək barədə düşünməsi təklifi olub.
Belə bir təklif Kiyev üçün heç də əlverişli həll yolu deyil. Kissincerin məsləhətlərini Münhen razılaşması ilə müqayisə edən prezident Zelenski administrasiyasının hücumun başlanğıcından Rusiya qüvvələrinə qarşı müdafiəyə rəhbərlik etdiyi vətənpərvərlik hissini bir daha təsdiqlədi. Üstəlik, Ukrayna xalqı da, görünür, sülh müqabilində ərazilərin verilməsi perspektivinə oxşar reaksiyanı dəstəkləyir. Kiyev Beynəlxalq Sosiologiya İnstitutunun son sorğusu göstərib ki, ukraynalıların 82 faizi konseptual sülh danışıqlarında ərazi güzəştlərinə qarşıdır.
Tənqidi reaksiyaya baxmayaraq, Kissincerin sözləri realizmin acınacaqlı hissini ifadə edir. Kremlin Ukraynaya qarşı müharibəsi ölkə iqtisadiyyatına və xalqına xeyli ziyan vurub. Kissincerin şərhləri, digər artan sülh çağırışları ilə yanaşı, uzun sürən müharibənin xərcləri ilə bağlı maraqlı suallar doğurur.
Minlərlə ukraynalı həlak olub, Ukrayna iqtisadiyyatına ziyan dəyib. Kiyev İqtisadiyyat Məktəbinin son araşdırmasında qeyd edilib ki, Ukrayna müharibə səbəbindən 600 milyard dollara qədər itkiyə məruz qalıb. 195-dən çox fabrik fəaliyyətsiz vəziyyətdədir, zədələnmiş infrastrukturun ümumi dəyəri 92 milyard dollardır. Ukrayna bizneslərinə dəymiş zərərin ölkə iqtisadiyyatı üçün əhəmiyyətli təsiri var və Dünya Bankının təxmin etdiyi kimi, iqtisadiyyat təxminən 45 faiz kiçiləcək. Bu barədə BMT-nin İnkişaf Proqramı məlumat yayıb. Ukraynadakı bütün müəssisələrin yarısı bağlanıb, qalanları isə potensialından xeyli aşağı işləyir. Ukraynanın polad, dəmir və ağac emalı kimi sənayelərindən bəziləri demək olar ki, dayandırılıb. Azovstal zavodu və Ukraynanın son fəaliyyət göstərən neft emalı zavodunun dağıdılması ilə ölkənin sənaye potensialını müharibədən əvvəlki səviyyəyə qaytarmaq böyük maliyyə öhdəliyi olacaq.
Bundan əlavə, Rusiya qüvvələri hücum zamanı 23.800 kilometr uzunluğunda yolları dağıdıb və bunun bərpası üçün illər lazım olacaq. Ukraynanın sağ qalması üçün ən kritik maneə iqtisadi çətinliklərdir. Qələbə qazansa belə, Kiyev iqtisadi bataqlıqla üzləşməli olacaq. Atəşkəs perspektivini yenidən nəzərdən keçirməklə bu itkiləri azaltmaq Ukraynanın gözlənilən maliyyə yükünü yüngülləşdirə bilər.
Ukrayna həmçinin NATO-nun müxtəlif ölkələrinin, xüsusən də bu yaxınlarda Rusiyanın uzaqmənzilli hədəflərini vura bilən qabaqcıl raket sistemlərinə töhfə verməyə razılaşan ABŞ və Böyük Britaniyanın hərbi və iqtisadi yardımına arxalanıb. Bununla belə, Kiyevin Qərb himayədarlarından asılılığı NATO-nun Ukrayna ilə bağlı öhdəliyi azalarsa, risk deməkdir. ABŞ və onun əsas NATO müttəfiqləri artıq milyardlarla dollar maliyyə və silah ayırıblar. Lakin Qərbin Ukraynanın müharibə səylərini nə vaxta qədər maliyyələşdirməyə davam edəcəyi qeyri-müəyyəndir. Qarşıda duran inflyasiya və daxili problemlər Ukraynanın Qərb tərəfdarlarını yayındıra bilər və müharibə yorğunluğu vətəndaşlarının Ukraynanın qələbəsinə olan həvəsini azaldacaq. Əgər Qərb mediasının diqqəti müharibədən yayınarsa, Rusiya beynəlxalq ictimaiyyətdə əlavə narahatlıqların yaranması riski ilə öz hücumunu genişləndirə bilər.
Ukraynanın müttəfiqləri müharibənin sonu ilə bağlı fikir ayrılığına düşərsə, dəstək də azala bilər. Birləşmiş Ştatlar və digər NATO üzvləri Ukraynanı dəstəkləməkdə yekdil olsalar da, onların məqsədləri fərqli olmağa başlayır. Avropa liderləri, o cümlədən Fransa prezidenti Emmanuel Makron, Almaniya kansleri Olaf Şolts və İtaliyanın baş naziri Mario Draqi son vaxtlar diqqətlərini Ukrayna və Rusiya arasında atəşkəs perspektivinə yönəldiblər. Ukraynanın komandirləri danışıqlar yolu ilə əldə edilmiş sülhə laqeyd yanaşırlar, çünki hücum Putinə və onun gərginliyi azaltmaq öhdəliyinə daimi inamsızlıq hissi yaradıb. London, Varşava və Vaşinqton Kiyevin dünyagörüşünü eyniləşdirir, ABŞ müdafiə naziri Lloyd Ostin bəyan edib ki, onlar “Rusiyanın Ukraynanı ələ keçirərkən gördüyü işləri edə bilməyəcək dərəcədə zəiflədiyini görmək istəyirlər”. Böyük Britaniya da eyni şəkildə Ukrayna qüvvələrinin 2014-cü ildən əvvəlki sərhədlərini bərpa etməkdə maraqlı olduğunu bildirib. NATO-ya üzv dövlətlər arasında prioritetlərdəki bu fərqlər ABŞ və onun avropalı həmkarlarını öz maraqlarını təmin edən konsensusa çatana qədər Ukraynanın müharibə səylərinə töhfələrini azaltmağa vadar edə bilər. Ukrayna qoşunları Rusiyanın hücumuna nə qədər təsirli müqavimət göstərsələr də, Zelenskinin çox güvəndiyi NATO dəstəyi azalarsa, onun ordusu üçün tapşırıq eksponent olaraq daha çətinləşəcək.
Rusiya indi hücumun başlanğıcı ilə müqayisədə daha rahat vəziyyətdədir və bu, Ukraynanın vəziyyətini daha da çətinləşdirir. Kiyevdə uğursuz rejim dəyişikliyi cəhdinə baxmayaraq, Rusiya hələ də Ukrayna və NATO arasında əlaqələrin qurulmasına mane olmaq istəyir. Ən etibarlı həll yolu Rusiyanın daxili ərazilərini Ukraynanın qabarıq sərhədləri vasitəsilə müdaxilələrdən qorumaq və Donbas bölgəsində rusofil demoqrafik şəraitdən istifadə etməklə Kiyev üzərində siyasi təsir rıçaqları əldə etmək üçün Donetsk və Luqansk vilayətlərində bufer dövlətin təmin edilməsi olar. Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının katibi bu yaxınlarda bəyan etdiyi kimi, Kremlə təzyiq edilmir. Moskva özünün müharibə məqsədlərinə sadiq qalmağa məcbur olduğunu hiss edir. Bu il istehsalın 11 faizdən çox azalacağı proqnozlaşdırılan Rusiya iqtisadiyyatı tənəzzülə uğrasa da, onun iqtisadiyyatı hələ də hərbi fəaliyyətini davam etdirə bilir. Rusiya yavaş-yavaş, lakin əminliklə öz məqsədlərinə çatır və Ukrayna ordusu müdafiədə qaldığı üçün getdikcə daha çox təzyiq hiss edir.
Nəticədə, atəşkəsə nail olmaq və belə bir razılaşmanın şərtləri Ukrayna xalqının və onun seçilmiş nümayəndələrinin yeganə məsuliyyəti və qərarı olaraq qalır. Zelenski əvvəllər danışıqlar perspektivini araşdırıb, hətta Rusiya ilə sülh razılaşması əldə etmək üçün NATO-ya qoşulmaqdan çəkinməyə hazır olduğunu bəyan edib. Son günlər Ukrayna qüvvələri Severodonetskin bəzi hissələrini geri alıb və İzyum yaxınlığında Rusiyanın bir sıra uğursuz hücumlarını dəf edib. Bununla yanaşı, Rusiyanın ələ keçirdiyi ərazilərdə Ukraynanın müqaviməti yüksək olaraq qalır. Kiyev Beynəlxalq Sosiologiya İnstitutu bu yaxınlarda müəyyən etdi ki, Rusiyanın nəzarətində olan ərazilərdə yaşayan ukraynalıların 82 faizi Rusiyaya qarşı mənfi münasibət bəsləyir və bu, düşmən xəttində partizan döyüşçülərinin artmasına təkan verir.
Lakin uzun sürən münaqişənin yüksək xərcləri və riskləri Kiyevi ən azı Rusiya ilə sülh perspektivinə yenidən baxmağa sövq edə bilər. Münaqişənin davam etdirilməsi onun xərclərini artıracaq və hətta qələbə qazansa belə, Ukraynanın sağ qalmasına mane olacaq. Kissincer bir dəfə münasib fikirdə demişdi ki, “prinsiplərimizdən heç vaxt imtina etməməli olsaq da, sağ qalmadıqca prinsiplərimizi qoruya bilməyəcəyimizi də dərk etməliyik”. Ərazi güzəştləri ilə bağlı sülh sazişi Ukrayna üçün dağıdıcı görünsə də, bu, onun diplomatiyaya qayıdışını stimullaşdıra, əlavə maliyyə və insan xərclərinin qarşısını ala bilər.
Sevinc Əliyeva
Ordu.az
