ABŞ Müdafiə Nazirliyinin ən vacib missiyalarından ikisi böyük güclərlə mübarizə aparmaq, onların qarşısını almaq üçün hazırlaşmaq və qlobal hərbi mövcudluğu qorumaqdır. Birincisi ənənəvi olaraq düşmən qüvvələri məğlub etmək üçün daha az və daha təkmil sistemləri (yəni, qabiliyyət və ya “keyfiyyət”) əhatə etsə də, ikincisi “terrorçuları vurmaq , müttəfiqləri hazırlamaq, mübahisəli sularda rəqabət aparmaq” üçün daha çox sayda platforma (yəni, say və ya “kəmiyyət”) tələb edir.
Çinin ABŞ-ın müttəfiqlərini və Tayvan kimi tərəfdaşlarını getdikcə daha çox təhdid etdiyi Hind-Sakit Okean regionunda bu problem həmişə xüsusilə kəskin olub və bu təhlükə, Rusiyanın Ukraynaya hücumundan sonra daha ağlabatan və hiss olunan dərəcədə artıb. Çinin güclü hərbi modernləşdirilməsinə görə Birləşmiş Ştatlar çinli qərar qəbul edənləri müharibənin çox baha başa gələcəyinə inandırmaq üçün müasir, öldürücü müharibə qabiliyyətinə ehtiyac duyur. Lakin Hind-Sakit Okean hövzəsində daha çox iştirak Çinin müntəzəm olaraq silahlı münaqişə ərəfəsində olan hərbi və hərbiləşdirilmiş vasitələrdən istifadə etməsinin qarşısını almaq üçün vacibdir. Buna görə də, Çinin aqressiv davranışının bütün spektrinin qarşısını almaq üçün həm yüksək intensivlikli döyüş qabiliyyəti, həm də aşağı intensivlikli əməliyyatlar lazımdır. Şərqi Avropadakı geostrateji mühit Hind-Sakit Okean hövzəsindən fərqli olsa da, Avropa dənizdə dominant olan teatrdan fərqli olaraq quruda dominant bir teatrdır və bununla da Rusiyanın adi və hibrid vasitələrdən necə istifadə etməsinə təsir edir.
Birləşmiş Ştatlar bu uzlaşma üçün əlverişli həll yolu tapmaqda çətinlik çəkib. Bu uğursuzluğun xüsusilə bariz sübutlarından biri sahil döyüş gəmisinin (LCS) istehsalı prosesi idi. Əvvəlcə kəmiyyət, hərəkətlilik və modul missiya paketləri vasitəsilə Birləşmiş Ştatların dəniz varlığını artırmaq üçün nəzərdə tutulmuş gəmi Çinin gəmi əleyhinə ballistik və qanadlı raketlərinə qarşı cəlbedici bir döyüş təhlükəsi təmin etmək üçün kifayət qədər uğurlu olmadı. Buna görə də, bu gəmilərin bəziləri istehsal ərəfəsində olarkan onların tədarükü son nəticədə müdafiə naziri Eşton Karter tərəfindən azaldıldı.
Xoşbəxtlikdən, inkişaf edən texnologiyalar kritik fürsət təqdim edir. Avtonom sistemlərdəki irəliləyişlər gələcək döyüş meydanından xəbər verir. Xüsusilə PUA sürüləri eyni vaxtda öz tələblərini yerinə yetirməklə aşağı və yüksək intensivlikli müharibələr arasında uzlaşmanı yaxşılaşdıra bilər. Avtonom sistemlər hər ikisi üçün tələbləri qarşılayır: 1) müharibə dövründə Çin və Rusiya platformalarını üstələyə bilən və öhdəsindən gələ bilən qabiliyyət; və 2) sülh dövründə davamlı mövcudluğu təmin etmək üçün kifayət qədər sayda resurs.
Məsələn, Çinin dəniz təcavüzünü daha müntəzəm olaraq izləyə bilən, Çin gəmilərini xəbərdar etməklə naviqasiya azadlığı əməliyyatları həyata keçirə bilən, kəşfiyyat məlumatı verən və lazım gələrsə adi müharibədə döyüşə bilən avtonom sistemləri təsəvvür edin. Bu imkanlar Birləşmiş Ştatlar üçün strateji, operativ və büdcə baxımından oyunu dəyişdirici ola bilər və Bayden administrasiyası aşağıdakı səylər vasitəsilə PUA-ların geniş şəkildə hərbi qəbulunu təşviq etməlidir.
Birincisi, ABŞ Müdafiə Nazirliyi satınalma prosesinə olan yanaşmasını dəyişdirməlidir. Çox uzun müddətdir ki, Pentaqonun müharibə ilə bağlı əsas biznes modeli “differensiasiya yolu ilə rəqabət” olub, bu model bahalı və mürəkkəb sistemlərin satın alınmasına üstünlük verir. Bu, artıq əlçatan deyil və heç vaxt hər iki dövr üçün (müharibə və sülh) uyğun olmayacaq. Pentaqon daha mürəkkəb sistemləri tamamlamaq və daha ucuz PUA-lar əldə edərək, müxtəlif döyüş və mövcudluq funksiyalarına xidmət edə biləcək yüksək-aşağı kombinasiyanı sürətləndirmək üçün “qiymətə görə rəqabətə” başlamalıdır. Bunu təmin etmək üçün müdafiə rəsmiləri getdikcə mürəkkəbləşən müdafiə sənayesi sektorunu bacarıqla idarə etməli və həm ənənəvi əsas inteqratorlar, həm də daha kiçik, daha çevik texnoloji firmalarla tərəfdaş olmalıdırlar.
İkincisi, Pentaqon düzgün avtonom imkanlara üstünlük verməli və sərmayə qoymalıdır. O, çoxməqsədli hava, dəniz və sualtı insansız vasitələrin inkişafını sürətləndirməlidir, onlar kəşfiyyat, müşahidə və nəzarət, habelə kinetik faydalı yüklərin yerləşdirilməsi də daxil olmaqla, çoxsaylı missiya dəstlərini yerinə yetirməyə qadir olmalıdır. Bu sərmayələr daha çox insan-maşın komandasını təşviq etmək və PUA sürüləri üzərində nəzarəti asanlaşdırmaq üçün yenilənmiş əməliyyat konsepsiyaları ilə müşayiət olunmalıdır. Beləliklə, bu PUA-ların həm aşağı intensivlikli naviqasiya azadlığı əməliyyatlarına, həm də yüksək intensivlikli hərbi əməliyyatlara daha asan qoşulmasına imkan verir.
Nəhayət, administrasiya insan heyətindən daha çox avtonom sistemlərdən ibarət olan bir qüvvə ilə ənənəvi hərbi və diplomatik mesajlarına yenidən baxmalıdır. Trampın 2019-cu ildə ABŞ-ın müşahidə PUA-sını vurduqdan sonra İrana qarşı hərbi müdaxilə etməməsi presedent yaratdı. Əgər Birləşmiş Ştatlar daha çox avtonom sistemlərə güvənəcəksə, o, daha sərt mesajlar verməlidir. PUA itkiləri heç vaxt insan tələfatları ilə nəticə verməyəcək, onların daha çox çəkindirici olması üçün bu vasitələrə daha çox önəm verilməlidir.
Firuz Bağırov
Ordu.az
