Bütövlükdə Rusiya ABŞ-a müqavilə öhdəliyi təklif edir ki, postsovet respublikalarının NATO-ya üzv olmasına, onlarla ikitərəfli hərbi əməkdaşlığa və ya hərbi bazaların yerləşdirilməsinə imkan verməsin.
Sadalanan şərtlər bununla məhdudlaşmır, lakin əsasən bu ruhda yazılıb. Bir neçə hal diqqəti cəlb edir. Razılaşma Bayden-Putin videokonfransından on gün sonra, ABŞ-Rusiya işçi müzakirələri kontekstində açıqlanır. Ona görə də güman etmək lazımdır ki, Baydenin Putinlə görüşündə razılaşma mövzusuna toxunulub. Ola bilsin ki, bu, Ukrayna böhranı kontekstində baş verib və Moskva razılaşmanı Ukraynaya qarşı güc tətbiq etməkdən imtina etmək üçün şərt hesab edir. Yəni ABŞ-la, onun NATO-dakı müttəfiqləri ilə saziş imzalansa, o zaman Rusiya Ukraynaya qarşı güc tətbiq etməkdən çəkinməyə razılaşa bilər. Əks halda, Moskvanın Ukrayna istiqamətində hərəkətə keçərək, onun təklifini rədd etmək təhlükəsinin qarşısını almaq üçün bölgəni təhlükəsizlik qalxanı kimi təqdim etməsi mümkündür.
Eyni zamanda, təkliflərin hazırlanmasının Baydenlə müzakirə oluna biləcəyini belə bir fakt da sübut edir ki, Bayden Putinlə danışıqlardan sonra qarşılıqlı narahatlıqları aydınlaşdırmaq və təhlükəsizlik təminatlarını müzakirə etmək üçün NATO-Rusiya danışıqlarının lehinə çıxış edib. Bu söz, hətta müəyyən şərtlə olsa belə, “dünyanın bölünməsi” kimi adlandırılan prosesə aiddir və Moskva öz sərhədini ABŞ-a təklif edir, təbii ki, “dəmir pərdə” ilə deyil.
ABŞ bu təklifi qəbul edəcəkmi? Ən azından Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin açıqladığı formada onun bunu qəbul etməyəcəyi, demək olar ki, şübhəsizdir. Güman etmək lazımdır ki, Rusiya da eyni formada qəbulu gözləmir, amma ümumilikdə prosesin özü təkcə tamaşa baxımından deyil, həm də siyasi proseslərə potensial təsiri baxımından kifayət qədər maraqlıdır. Və bu halda söhbət Qafqazdan gedir. Üstəlik, saziş sözün əsl mənasında ABŞ-Gürcüstan hərbi əməkdaşlığı, NATO-Gürcüstan hərbi əməkdaşlığının məhdudlaşdırılması baxımından şərtlər müəyyən edir.
Bu kontekstdə proses təkcə Gürcüstana deyil, Türkiyə və onun timsalında Azərbaycana da təsir edir. Türkiyə NATO-nun üzvüdür, ona görə ya ABŞ-Rusiya danışıqlarında nəzərdə tutulan məhdudiyyətlərə məruz qalacaq, ya da Türkiyə ilə əvvəlki əməkdaşlıq həcmini davam etdirməklə Rusiya özü öz razılaşmasını pozacaq.
Azərbaycan NATO-nun üzvü deyil, lakin NATO üzvü Türkiyə ilə hərbi-siyasi ittifaqa malikdir, deməli Rusiyanın təklif etdiyi təhlükəsizlik mexanizmləri sərhədindən “kənardadır”. Bəs bu, Rusiyanın Bakı ilə bağlı siyasətinə necə təsir edəcək? Bütün bunların kontekstində Prezident İlham Əliyevin Brüsseldə NATO-nun Baş katibi ilə görüşməsi və Alyansın Şimali Atlantika Şurasının iclasında iştirak etməsi daha da maraqlı vəziyyət yaradır. Önəmli olan, əlbəttə ki, ABŞ-ın şərtlərinin necə olacağıdır.
Asif Cəfərov
Ordu.az
