Vaşinqtonun yeni rəhbərliyinə layiqincə olan tərzdə qulluq göstərilməlidir. Belə bir tədbirin keçirilməsi fikri olduqca ağıllıdır, çünki bir güllə ilə iki deyil, on dovşan öldürülə bilər.
İqlim gündəminə yönəlmək, Demokratlara indiki və keçmiş prezidentin siyasətləri arasındakı uçurumu vurğulamağa imkan verir ki, bu da ətraf mühit məsələlərinə hörmətsiz yanaşma ilə təzahür edirdi. Tramp tərəfindən ABŞ hökümətinin çıxarıldığı Paris iqlim razılaşmasına qayıtdıqdan sonra, Co Bayden zirvə zamanı ABŞ-ın daha da irəli getməyə və bu məsələdə dünya lideri rolunu oynamağa hazır olduğunu göstərmək imkanı qazanacaq.
Eyni zamanda, iqlim problemləri amerikalıların və avropalıların rəqiblərinin iqtisadi və geosiyasi inkişafının qarşısını almağa çalışdıqları bir daraldıcı halqadır. Üstəlik, Qərbin sürətlə lider mövqeyini itirdiyi müasir dünyada ekologiya mövzusu, inhisarçılıq olaraq hələ də əlində saxlaya bildiyi az sayda vasitələrdən biri kimi qalır, nəticədə bundan maksimum dərəcədə istifadə etməyə çalışır. Məsələn, 2023-cü ildən Aİ çox miqdarda istixana qazı buraxan xarici məhsullara karbon vergisi tətbiq edəcək.
Bunların arasında, digər sahələrlə yanaşı, neft, qaz, metal, gübrə, sement, bir sözlə, Rusiyadan ixrac olunan malların əhəmiyyətli bir hissəsi yerli istehsalçılar üçün ciddi bir problem halına gələcək.
Bununla birlikdə, qlobal uzunmüddətli komponentlərlə yanaşı, qarşıdakı zirvədə Ağ Evin maksimum dərəcədə faydalanmağa çalışdığı cari məsələlər də müzakirə ediləcək. Sammitdə iştirak etmək üçün dəvət Rusiya və Çin liderlərinə hər iki ölkənin yalnız Qərblə münasibətlərinin son onilliklərin ən aşağı nöqtəsində olduğu bir zamanda, ümumiyyətlə böyük mənfi dəyişikliklər, fikir dəyişikliklərinin beynəlxalq əlaqələrin mövzusu olduğu bir dövrdə edilib.
Dövlətlər arasında bəzi məsələlərdə sərt mövqelərin olması, digər məsələlərdə təsirli əməkdaşlıq olması baxımından xüsusi bir şey yoxdur. Əksinə, tamamilə normaldır. Ancaq bu gün baş verənlər çoxəsrlik ənənələrin xaricindədir. Son hadisələrə münasibət bildirən Rusiya Xarici İşlər Naziri, Qərbin sadəcə “klassik diplomatiyanı unutduğunu”, yəni özündə “bir-birinə qulaq asmaq və maraqların balansını tapmaq bacarığı” əks etdirən halları yaddan çıxardığını deyib.
Co Baydenin müsahibə zamanı Rusiya prezidenti ilə bağlı qəribə açıqlamaları hələ də ABŞ prezidentinin xüsusiyyətləri ilə izah edilə bilərsə, Ankoricdəki ikitərəfli görüş zamanı qaydaları pozması və ABŞ dövlət katibinin Çinə olan açıq kobudluğu Vaşinqtonun düşünülmüş siyasəti çərçivəsində qiymətləndirilməlidir.
Vəziyyət ÇXR üçün daha xoşagəlməzdir, çünki yeni prezidentin Ağ Evə gəlişi ilə əlaqədar əvvəlki prezidentin Çin əleyhinə yürütdüyü siyasətini azaltmağa və ya ən azı yumşaltmasına ümid edirdilər. Co Bayden, Trampın Pekinlə münasibətlərdə ziddiyyətli siyasətini davam etdirməmək, “maksimum rəqabətə” keçmək niyyətində olduğunu söyləmişdi.
Ancaq indi vəziyyət sadəcə pisləşməyə doğru gedib. Tramp əsasən iqtisadi sahədə, xüsusən Çin mallarına qadağa qoyaraq “oynayırdısa”, Demokratlar yenə də hamıya demokratiya, insan hüquqları və ətraf mühitin məsuliyyəti barədə öyrətməyə çalışırlar.
Çinə qarşı yeni ittiham dalğası başlayıb. Pekin “bunun altında qalmır”, nəticədə qarşılıqlı sanksiyalar yeni vüsət dalğası alır. ABŞ ənənəvi olaraq Çinin cavab tədbirlərini əsassız adlandırıb. Üstəlik, daha ağır nəticələr, “qara siyahıya düşən” sanksiya tətbiq edilmiş məmurları deyil, Çin əleyhinə kampaniyanı müdafiə edən H&M, “Nike” və “Adidas” kimi markaları təhdid edir, onlar böyük bir bazarı itirmək ərəfəsindədir.
Qarşıdakı iqlim zirvəsi Vaşinqtonun marağındadır, çünki ətraf mühitin qorunması liberal-qlobal ideologiyanın əsas dəyərlərindən biridir və beləliklə müxalifətə təsir etmək üçün əlavə təsir vasitələri təmin edir. ABŞ administrasiyası tədbirə dəvət etməklə Rusiya və Çin səlahiyyətlilərini hər baxımdan pis vəziyyətdə qoymağa çalışır.
Putin və Sin hadisəni görməməzlikdən gəlsələr, məsuliyyətsizlikdə, insanlığın və öz ölkələrinin mənafelərinə etinasızlıqda və eyni zamanda qorxaqlıqda, sanki tədbirin təşkilatçısı Birləşmiş Ştatlar olduğuna görə tədbirə qatılmağa cəsarət etmədiklərində günahlandırıla bilərlər.
Rusiya-Çin liderləri sammitdə iştirak edərsə, şübhəsiz ki, amerikalılar öz üstünlüklərini göstərmək üçün əllərindən gələni edəcəklər, hətta Moskva və Pekin üçün alçaldıcı vəziyyətlər yaradacaqlar. Alyaskadakı qalmaqallı danışıqlardan sonra, ABŞ-ın diplomatik normaları qoruyacağına ümid yoxdur. Birbaşa yayımla onlayn format isə təşkilatçı olaraq Vaşinqtona bir çox işlərə əl atmaq üçün fürsət verəcək.
Asif Cəfərov
Ordu.az
